مفاهیم بنیادی نظریه الیس

بررسی مفاهیم بنیادی در نظریه منطقی – هیجانی الیس تحت سه مقوله زیر دسته بندی شده که هر یک به اختصار شرح داده می شود :

نظریه شخصیت : نظریه منطقی – هیجانی معتقد است که یک فرد بر احساس تمایلات، آرزو ها و رجحان های شخصی خود رشد می کند. بنابراین هر انسانی، متفاوت از دیگری است. اما از طرف دیگر ما انسان ها به مفدار زیادی در بسیاری از موارد شبیه به یکدیگر هستیم. ما همه می خوریم، میخوابیم، حرکت می کنیم و بزرگ می شویم. الیس از سه دیدگاه فیزیولوژیک، اجتماعی، روان شناختی به شخصیت می نگرد و در هر یک از این سه بعد نظریات خاص درباره شخصیت ارائه می دهد(همان منبع).

1- مبنای فیزیولوژیک : الیس معتقد است که انسان ذاتا تمیلات بیولوژیک استثنایی و نیرومندی برای تفکر و عمل به شیوه خاص دارد که این شیوه تفکر ممکن است در جهت منطقی یا غیرمنطقی باشد. او جهت تفکر و عمل فرد را تابع محیط خانواده و فرهنگی می دادند که فرد در آن رشد می یابند. او انسان را از نظر بیولوژیک عمدتا موجودی می داند که در جهت تخریب نفس و ارتکاب امور بد گام برمی دارد و آمادگی ذاتی شدیدی برای باور غیرمنطقی و غیرعقلانی دارد.

الیس انسان را موجودی می داند که ذاتا تمایل مفرطی به سهل انگاری در تغییر رفتار خویش دارد. به عقیده وی انسان مایل است که وابستگی خود را به بسیاری از اسطوره ها، تعصبات خانوادگی، سیاسی، فرهنگی و جو اجتماعی که از دوران اول زندگی آموخته است حفظ کند.خواست ها و ترجیحات شخصی را به صورت مبرم جلوه دهد و مراقبت و احتیاطی افراطی در امور خویش داشته باشد.

به عقیده الیس تمایل ذاتی ونامطلوب هر انسان احساس نیاز مفرط است به اینکه خود را برتر از دیگران و صاحب همه مهارت ها بداند.

توسل به نظریات بدبینانه و احمقانه پرداختن به تفکرات آرزومندانه، توقع خوبی و خوش رفتاری مداوم از دیگران و محکوم کردن خود در مواردی که ضعیف عمل می کند و تمایل عمیقی به زودرنجی و برآشفتگی عاطفی از دیگران تمایلات نامطلوب انسان ها هستند.

از نظر الیس اگر انسان به این تمایلات طبیعی و در عین حال غیرسالم خود نرسد، خودش، دیگرانو دنیای خارج را مورد مذمت و نکوهش قرار می دهد (الیس وپاترسن،1973، ترجمه؛ شفیع آبادی و ناصری، 1385،ص 69).

به نظر الیس انسان به قدری تحت تأثیر تعمیم ها و فلسفه های خویش قرار می گیرد و نسبت به آن ها تعصب دارد که درکش از محرک ها و تجارب بعدی به شیوه ای انحرافی و کاملا شخصی است.به عبارت دیگر الیس انسان ها را موجوداتی تلقین پذیر، آسیب پذیر، تأثیرپذیر و فریب خور تلقی می کند اما همچنین موجودی است که کنترل قابل ملاحظه ای بر افکار، احساسات و اعمال خود دارد.