۴- سؤالات تحقیق:

سؤال اصلی: مقررات موجود حقوق بین الملل اقتصادی، چه تأثیری بر روند رسیدن کشورهای جهان سوم به حق توسعه و اهداف مندرج در اعلامیه­ ۱۹۸۶ سازمان ملل متحد داشته است؟

سؤال فرعی ۱: جایگاه حق توسعه در کشورهای جهان سوم چگونه ارزیایی می­ شود؟

سؤال فرعی ۲: آیا مقررات حقوق بین ­الملل اقتصادی، در تعریف، تثبیت و ترویج حق توسعه نقشی داشته است؟

۵- فرضیات تحقیق:

۱) به دلیل Soft Law بودن ماهیت مقررات حقوق بین ­الملل اقتصادی، در کشورهای جهان سوم در رابطه با رسیدن به حق توسعه، در عمل پیشرفت چشم­گیری حاصل نشده است.

۲) جایگاه حق توسعه به­ دلیل ساختار و نظام حقوقی اکثر کشورهای جهان سوم برای کشورهای توسعه یافته برجسته نمی ­باشد.

۳) از جمله مهم­ترین اهداف مقررات حقوق بین ­الملل اقتصادی، ارتقاء روند ترویج و تثبیت حق توسعه در جامعه­ جهانی ‌می‌باشد.

۶- هدف­ها و کاربردهای تحقیق:

ازجمله اهداف تحقیق ‌می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱) شرح، تحلیل، نقد و بررسی مفهوم جهان سوم و حق توسعه و کارکردهای آن.

۲) شرح، تحلیل، نقد و بررسی مقررات حقوق بین الملل اقتصادی در خصوص حق توسعه در کشورهای جهان سوم.

۳) بررسی و تحلیل روش­های اعمال حق­توسعه با توجه به مقررات حقوق بین ­الملل اقتصادی.

۴) تحلیل و ارائه نظریه ‌در مورد رابطه­ حق توسعه در جهان سوم و مقررات حقوق بین ­الملل اقتصادی.

‌در مورد کاربرد تحقیق ‌می‌توان گفت این تحقیق، پژوهشی بنیادی، نظری و کاربردی است؛ تحقیقی بنیادی است از این حیث که به کشف ماهیت پدیده ­ها و روابط متغیرها، اصول، قوانین، فرضیات و نظریه ­ها می ­پردازد. (بررسی مفهومی حق توسعه و جهان سوم) نظری است بدین معنی که از روش­های استدلال و تحلیل عقلانی بهره­ برده شده است و اصولاً برپایه­ی مطالعات و تحقیقات کتابخانه ­ای انجام می­ شود. و بلاخره به واسطه­ قابلیت استفاده جهت بهبود و تکامل رفتارها و ابزارها و ساختارها و الگوهای موجود در جوامع انسانی، تحقیقی کاربردی است. بر همین اساس نتایجِ کاربردیِ پژوهشِ حاضر، استفاده از این تحقیق در راستای بهبود وضعیت کشورهای درحال­توسعه در جهان ‌می‌باشد.

۷- روش و نحوه انجام تحقیق و به دست آوردن نتیجه:

تحقیق حاضر، تحقیقی تحلیلی، توصیفی ‌می‌باشد و در تجزیه و تحلیل اطلاعات از روش توصیفی-تحلیلی بهره می­جوییم. روش جمع ­آوری داده ­ها و اطلاعات در این مطالعه، کتابخانه ­ای خواهد بود. ابزارهای گردآوری اطلاعات، فیش ­برداری، بانک­های اطلاعاتی بین ­الملل، شبکه­ های اینترنتی و جداول و آمارهای رسمی منتشر شده از سوی سازمان ملل متحد می‌باشد.

۸- ساماندهی (طرح) تحقیق:

تحقیق حاضر شامل سه فصل ‌می‌باشد. در فصل اول به بررسی حق توسعه، مبانی و زمینه ­های شکل­ گیری آن می­پردازیم و زمینه ­های ایجاد این حق را در اسناد و سازمان­ های بین ­المللی پی­گیری می­کنیم. فصل دوم دربردارنده­ی تاریخچه و مفهوم جهان سوم و جهانی سازی ‌می‌باشد. در این فصل همچنین جهان سوم و جهانی سازی را با محوریت حق توسعه از نظر می­گذرانیم. در فصل آخر بعد از پرداختن به مبنای شکل گیری، زمینه ­های ایجاد مقررات حقوق بین ­الملل اقتصادی طبق اسناد بین ­المللی و روند تحول آن در سازمان­ های بین ­المللی، اصول حق توسعه و مقررات حقوق بین ­الملل اقتصادی و شباهت­های آن­ها را بررسی می­نماییم. سپس در بخش آخر، رویارویی حق توسعه و مقررات حقوق بین ­الملل اقتصادی را در مفاهیم مربوطه و عملکرد جامعه­ بین ­المللی، تجزیه و تحلیل می­نماییم.

فصل اول: ماهیت و مبانی حقوقی حق توسعه

سال‌هاست که توسعه، مشکل عمده­ی بشر می‌باشد و آمار‌های بین‌المللی نشان­دهنده آن است که باوجود فعالیت‌ها و پیشرفت­های گسترده­ بین‌المللی، هنوز تعداد زیادی از مردم جهان از ساده‌ترین امکانات معیشتی محرومند و استراتژی‌ها و اسناد بین‌المللی ‌در عمل نتوانسته‌ در زندگی آن‌ ها تغییر اساسی و چشم­گیری ایجاد کند. موضوع “توسعه” تا به­حال عنوان هزاران کتاب، تک‏نگاری، و مقاله­ علمی‏ بوده است و در واقع، مراحل توسعه و استراتژی‏های آن از جمله هدف‏های‏ اصلی عصر ما را تشکیل می‏ دهد.

حق توسعه به­عنوان یک حق مسلم و قابل اجرای بشری، در حقیقت یک “فرایند” است.^[۱] فرآیندی که نسبت به همه حقوق بشر و آزادی­های بنیادین به شیوه­ای فراحقی به­رسمیت شناخته شده است. این حق از دهه­های ۶۰ و ۷۰ در ادبیات جهانی ملل متحد وارد شد. در راستای تبیین مفهوم حق توسعه، مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه­های بسیاری تصویب ‌کرده‌است.

برای پاسخ ‌به این سؤال که آیا حق توسعه به راستی یک حق بشری پذیرفته شده است؛ ابتدا در بخش اول محتوا و مفهوم توسعه را با رویکردهای سیاسی، اقتصادی و بشری بررسی می­کنیم. سپس در بخش دوم اسناد و سازمان های بین ­المللی فعال در زمینه حق توسعه را از نظر می­گذرانیم و در آخر روند تکامل تدریجی حق توسعه و پذیرش یا عدم پذیرش آن به­عنوان یک حق بشری را بررسی می­نماییم.

بخش اول: محتوای حق توسعه

برخی از دانشمندان^[۲] معتقدند هیچ تعریف قطعی از توسعه نمی­ توان ارائه داد، تنها ‌می‌توان پیشنهاداتی درباره آنچه توسعه باید بر آن­ها دلالت کند، ارائه نمود. ازاین­رو ضرورت شناخت رهیافتی همه­جانبه نسبت به توسعه، در سال­های اخیر روشن شده است. در این راستا، مهم­ترین مفاهیم توسعه را لفت ویک در کتاب خود در میان رویکردهای زیر استدلال می­ کند^[۳] که به تعریف مختصری از آن­ها می­پردازیم:

– توسعه به مفهوم پیشرفت تاریخی: این ایده از قرن ۱۸ به بعد، در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و بعدها سیاسی خود را نمایان ساخته است. (Pollard, 1971, 60) در این تفکر تحولات مربوط به توسعه، اساساً فرآیندهای ناشی از اقدامات بشری پنداشته می­ شود.

– توسعه به مفهوم بهره ­برداری از منابع­طبیعی: این مفهوم به­دنبال استقلال مستعمرات در تأکید بر حق حاکمیت آنان بر منابع طبیعی خود ایجاد شد.

– توسعه به مفهوم پیشرفت برنامه­ ریزی شده اقتصادی- اجتماعی: منشأ این تفکر به سخنان ترومن، رئیس­جمهور آمریکا ‌در مورد انتقال تجربیات علمی از جهان توسعه ­یافته به جهان توسعه ­نیافته برمی­گردد.

– توسعه به مفهوم تغییر ساختاری: در این معنا توسعه یعنی گذار از اقتصاد سنتی به اقتصاد مدرن صنعتی. (توماس، ۱۳۸۲، ۶۳)