این الگوها بر روشهایی تأکید می‌کنند که از طریق گردآوری اطلاعات و سازماندهی آنها، درک مشکلات و ارائه راه حلهایی برای آنها و توسعه مفاهیم و زبان برای انتقال راه حلها، شور و شوق انسان را برای درک جهان افزایش می دهند. بعضی از این الگوها، مفاهیم و اطلاعاتی برای فراگیران فراهم مینمایند؛ مثل الگوی کسب مفهوم؛ برخی الگوها بر مفهومسازی و فرضیه سازی و تحلیل و آزمون فرضیه تأکید می‌کنند؛ مثل تفکر استقرایی؛ برخی دیگر بر تفکر خلاق تأکید می‌کنند؛ مثل بدیعه پردازی؛ و برخی نیز برای افزایش توانایی ذهنی طراحی شده‌اند. صرف نظر از جنبه های تاکیدی این الگوها، هدف مشترک آنها پرورش کاوشگری در فراگیران است (قورچیان، ۱۳۷۹).
جدول ۲-۱- خانواده ها ی تدریس پردازش اطلاعات و الگوهای آن (به نقل از محمودی، ۱۳۸۲).
۲-۴-۲-۲- خانواده الگوهای تعامل اجتماعی
این دسته از الگوها گروه – محور بوده و هدف اصلی آنها ایجاد مهارتها یا قابلیت های اجتماعی است. به عبارتی دیگر اعطای مهارت های لازم به فراگیران برای مشارکت فعال در عرصه اجتماعی است. این مجموعه از الگوها با بهره گرفتن از راهبردهای مشارکتی در فرایند یاددهی یادگیری، در دانش آموزان تعهد اجتماعی ایجاد می‌کنند. این الگو به دانش آموزان کمک می‌کنند تا از طریق بررسی کاوشگریجمعی، ساخت دانش را فراگیرند (قورچیان، ۱۳۷۹).
جدول ۲-۲- خانوادههای تدریس اجتماعی و الگوهای آن (به نقل از محمودی، ۱۳۸۲).
۲-۴-۲-۳- خانواده الگوهای رفتاری
هدف اساسی ایجاد رفتارهای مشخص در فراگیران می‌باشد. این الگوها برنامه هایی برای کاهش ترسهای مرضی، آموختن و حساب کردن، رشد مهارت های ورزشی و اجتماعی، جایگزین کردن آرامش و آسایش به جای اضطراب و آموختن پیچیدگیهای مهارت های فیزیکی، اجتماعی و ذهنی لازم برای هدایت یک هواپیما یا شاتل فضایی تدوین نمودهاند. مبنای نظری این الگوها را مکتب رفتارگرایی تشکیل میدهد و جهت رسیدن به اهداف موردنظر از اصول و تکنیکهای رفتاری حداکثر استفاده را می‌کنند. مثل؛ آموزش مستقیم گانیه، یادگیری درحد تسلط بلوم و بلاک، یادگیری برنامه ریزی شده اسکینر و غیره.
جدول ۲-۳- خانوادههای تدریس سیستمهای رفتاری و الگوهای آن (به نقل از محمودی، ۱۳۸۲).
۲-۴-۲-۴- خانواده الگوهای رشد ویژگیهای فردی
این خانواده شامل الگوهایی هستند که مهمترین ویژگی آنها فردمحوری است. استفاده از این الگوها ضمن اینکه ویژگیهای مثبت شخصیتی از قبیل «اتکاء به نفس، استقلال، خود ارزشی، خود پنداره و اراده فراگیران» را ایجاد و تقویت می‌کنند، موقعیتهایی را فراهم میسازند که با بهره گرفتن از آنها معلم می تواند در نقش درمانگر ظاهر شده و از طریق برقراری رابطه قوی عاطفی با فراگیران به مداوای روحی آنها بپردازد، مثل الگوی ایفای نقش، بدیعه پردازی.
جدول ۲-۴- خانوادههای تدریس سیستمهای رفتاری و الگوهای آن (به نقل از محمودی، ۱۳۸۲).
۲-۴-۳- روش های تدریس
صفوی (۱۳۷۵) روش تدریس را به صورت زیر تعریف نموده است؛ روش تدریس عبارت است از راه منظم، با قاعده و منطقی برای ارائه درس می‌باشد.
گیج و برلاینر[۳۳] (۱۳۷۴)، روش تدریس را به شرح زیر تعریف نموده اند؛ روش تدریس عبارت است؛ از یک الگوی بازرخداد رفتار تدریس، قابل اجرا در موضوعات مختلف درسی، که مشخصه تنها یک معلم نیست و به یادگیری ارتباط دارد.
۲-۴-۳-۱- روشهای تدریس مبتنی بر انتقال مستقیم
روشهای تدریس مبتنی بر انتقال مستقیم شامل روش یادسپاری، روش سخنرانی و روش نمایش علمی می‌باشد که در زیر به اختصار به آنها اشاره میگردد:
۱- روش یادسپاری
روش یادسپاری یکی از قدیمیترین و متداولترین روشهای آموزش در فرایند یاددهی- یادگیری به ویژه در رشته هایی چون آموزش زبان، ادبیات و تاریخ است. هدف اصلی این روش ایجاد مهارت دریافت درست اطلاعات و ذخیرهسازی آنها در حافظه، به منظور بازیافت و به کارگیری آنها در فعالیتهای مختلف علمی است. یادسپاری فعالیتی است که در تمام طول زندگی همیشه همراه ماست. ما در تمام مراحل زندگی ناگزیریم بسیاری از کلمات، رویدادها، مفاهیم و قوانینی را که پیش از ما ساخته و ارائه شده‌اند به حافظه بسپاریم تا بتوانیم با جهان پیرامون خود ارتباط برقرار کنیم. اما بسیاری از افراد دیدی منفی نسبت به روش یادسپاری در محیطهای آموزشی دارند. آنان بر این باورند که در دنیای انفجار اطلاعات یادسپاری و یادآوری تمام یافته های علمی ممکن نیست و بنابرین نمیتواند جایگاه مؤثر و ارزشمندی در فرایند آموزش داشته باشد، از این رو معلمان و مجریان برنامه های درسی باید شرایطی را فراهم کنند که دانش آموزان به جای انباشت فراوردههای علمی در ذهن، روش کسب اطلاعات و کاربرد آنها را بیاموزند (ماتیوز[۳۴]، ۱۹۹۴).
۲- روش سخنرانی
روش سخنرانی در نظامهای آموزشی سابقهای طولانی دارد. به طوری که از زمان یونان باستان تاکنون مورد استفاده اکثر معلمان در سراسر جهان به ویژه در دروس دانشگاهی است. به گفته وول فولک[۳۵] (۱۹۹۵) یک پنجم تا یک ششم وقت فعالیتهای آموزشی در کلاس درس صرف سخنرانی می شود. ارائه مفاهیم به طور شفاهی از طرف معلم، و یادگیری آنها از طریق گوش دادن و یادداشت برداشتن از طرف دانش آموزان اساس کار این روش را تشکیل میدهد؛ به همین دلیل بعضی این روش را روش توضیحی یا نمایی نیز گفتهاند (به نقل از شعبانی، ۱۳۹۰) .
این شیوه آموزشی، از حالت یک طرفه برخوردار است و جزو روش خطی شمرده می شود. در این روش آموزشی، توضیح و توصیف پدیده ها از سوی معلم نقش عمدهای دارد و معلم محور است. هدف عمده این روش، انتقال دانش است. روش سخنرانی برای گروه های بزرگ مناسب است و بنابرین تعداد زیادی از فراگیران می توانند از آن بهرهمند شوند ( فتحی آذر، ۱۳۸۲).
۳- روش نمایش علمی
یکی از روشهای قابل اجرا در یادگیری مهارت های عملی، به ویژه در موقعیتهایی که امکانات و تجهیزات برای آموزش محدود باشد، روش نمایش علمی است که سابقه نسبتا طولانی دارد، و در این روش دانش آموزان مهارت های خاص را بر اساس دیدن، شنیدن و تمرین کردن چه به صورت فردی و چه به صورت جمعی میآموزند. بعضی از متخصصان، اصطلاح روش نمایش علمی را مرکب از توضیح و نمایش یک مهارت تازه به گروه بزرگی از دانش آموزان، و سپس انجام تمرینهای منظم از طرف دانش آموزان میدانند (جویس و ویل[۳۶]، ۱۹۹۲؛ به نقل از شعبانی، ۱۳۹۰).
۲-۴-۳-۲- روشهای تدریس مبتنی بر تعامل
روشهای تدریس مبتنی بر تعامل شامل روش مشارکتی، روش پرسش و پاسخ و روش مشارکتی می‌باشد که در زیر به اختصار به آنها اشاره میگردد:
۱- روش مشارکتی
