محیط  کلاسی و ادراکات ناشی از آن نقش مهمی در عملکردها وفرایندهای تحصیلی دارد وبررسی این گونه روابط برای بهبود فرایند آموزش و یادگیری وپرورش بسیار مهم است.باتوجه به این مسئله،پژوهش حاضرباهدف بررسی رابطه ساختارهای ارزشیابی کلاسی باانگیزش پیشرفت و خودکارآمدی تحصیلی انجام گرفت.برای انجام پژوهش حاضرنمونه ­ای به حجم 426 نفر از دانش آموزان دختر سال سوم متوسطه شهر مشهد (با میانگین سنی 17 سال) به روش خوشه­ای چند مرحله­ ای انتخاب شد.ابزارهای پژوهش عبارت بودند از:پرسشنامه ساختارارزشیابی کلاسی الخروصی،پرسشنامه انگیزش پیشرفت هرمنس و خودکارآمدی تحصیلی مورگان جینکز.طرح پژوهش از نوع همبستگی بود و برای تجزیه و تحلیل
داده ­ها از شاخص های آماری همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چندگانه استفاده شد.یافته های پژوهش نشان داد که ارزشیابی تبحری به تنهایی پیش بینی کننده انگیزش پیشرفت می باشد ونسبت به ارزشیابی عملکردی سهم بیشتری در انگیزش پیشرفت دارد اما ارزشیابی عملکردی به تنهایی توانایی پیش بینی انگیزش پیشرفت را ندارد.ارزشیابی تبحری پیش بینی کننده مستقیم و ارزشیابی عملکردی پیش بینی کننده معکوس خودکارآمدی می باشند و خرده مقیاس های خودکارآمدی به نام های کوشش،استعداد و بافت می توانند به صورت ترکیبی انگیزش پیشرفت را پیش بینی کنند اما خرده مقیاس کوشش سهم بیشتری در انگیزش پیشرفت دارد. با توجه به نتیجه پژوهش، ساختارهای ارزشیابی کلاسی
می توانندانگیزش پیشرفت و خودکار آمدی تحصیلی را تحت تاثیر قرار دهند لذا در طراحی روش های آموزشی باید برنوع ارزشیابی و پیامدهای آن توجه گردد.

واژه های کلیدی:ساختارهای ارزشیابی کلاسی،خودکارآمدی تحصیلی،انگیزش پیشرفت

بیان مسئله

مطالعه پیشرفت تحصیلی طی سه دهه اخیر بیش از پیش مورد توجه متخصصان تعلیم و تربیت قرار گرفته است. در نظریه­ های آموزشی انگیزه یک مفهوم اساسی به شمار می­رود که به تعبیرهای مختلفی از جمله انگیزش دانش آموز، انگیزش یادگیری، انگیزش تحصیلی به کار رفته است. هرچند متخصصان همواره در متمایز نمودن این اصطلاحات فعالیت­های انجام داده­اند. از جمله این که انگیزش یادگیری را به معنای معنادار بودن، ارزشمند بودن کارهای آموزشی برای یادگیرنده تعریف نموده ­اند. ایمز (1990) انگیزش یادگیری را با درگیری طولانی مدت و کیفی با یادگیری و تعهد نسبت به فرایند یادگیری مشخص نموده است. بروفی (1987) انگیزش یادگیری را شایستگی تعریف می­ کند. به اعتقاد وی درک شایستگی از طریق تجارب عمومی آموخته می­ شود اما بیشتر توسط مدل سازی، تباین انتظارات و آموزش مستقیم یا اجتماعی شدن از سوی افراد مهم برانگیخته می­ شود.

در روان شناسی می توان انگیزش را عامل کلی مولد رفتار اما انگیزه را علت اختصاصی یک رفتار خاص به حساب آورد (سیف، 1386، ص 230). انگیزش متغیری فرضی است که روان شناسان تربیتی بود و نبود و درجات آن را در دانش ­آموزان از راه مشاهده رفتار در محیط­های آموزشگاهی یا نمرات درسی اخذ شده استنباط می­ کنند (ریو، 2005، ترجمه سید محمدی؛ 1382).

یکی از نخستین انگیزه­هایی که بیش از همه، مورد مطالعه قرار گرفته، نیاز به پیشرفت یا انگیزش پیشرفت است. انگیزه پیشرفت میل یا اشتیاق برای کسب موفقیت و شرکت در فعالیت­هایی است که موفقیت در آن به کوشش و توانایی فرد وابسته است (اسلاوین، 1389).

نیاز به پیشرفت از ویژگی­های شخصیتی انسان است. محرک او برای انجام کار و حرکت برای رسیدن به اهداف می­باشد (مور، 2010). مورای نیاز به پیشرفت را به عنوان تمایل به غلبه بر موانع و مشکلات، کسب قدرت و سعی در انجام کارهای مشکل تعریف می­ کند. ریو در کتاب خود به نقل مک کلند انگیزه پیشرفت را این گونه تعریف می­ کند: انگیزه پیشرفت عبارت است از میل به انجام دادن خوب کارها در مقایسه با معیار برتر. این نیاز افراد را برای جست و جو کردن و رقابت برتر با انگیزه می کند (ریو، 1389). نظریه انگیزه پیشرفت از کارهای هنری موری، مک کلند و اتکینسون سرچشمه گرفته است (عبدخدایی، 1385).

انگیزش در آموزش و پرورش و نقش آن در پیشرفت تحصیلی از دیرباز مورد توجه روان شناسان پرورشی قرار داشته است (عبدخدایی و همکاران 1387)و هنگامی که در نظام آموزشی مشکلاتی هم چون افت تحصیلی روی می­دهد از انگیزه یادگیرنده به عنوان یکی از علل مهم آن یاد می­ شود (بحرانی، 1384).

در خصوص دانش ­آموزان متوسطه، انگیزش تحصیلی از اهمیت خاصی برخوردار است با این انگیزه دانش ­آموزان محرک لازم را برای به پایان رساندن موفقیت آمیز یک تکلیف، رسیدن به یک هدف آموزشی یا دست­یابی به درجه معینی از شایستگی در کار خود پیدا می­ کنند تا بالاخره بتوانند موفقیت لازم را در امر یادگیری و پیشرفت تحصیلی کسب نمایند (یوسفی، قاسمی، فیروزنیا، 1388).

اختلال در انگیزش پیشرفت باعث نوعی بدبینی، اضطراب و افسردگی و متعاقباً منجر به افت عملکرد تحصیلی دانش ­آموزان می­ شود (عسگری، 1385).

کاهش انگیزش تحصیلی و افت تحصیلی به عنوان یکی از معضلات مهم نظام آموزشی در کشورهای مختلف باعث به هدررفتن بسیاری از منابع می­ شود و زیان­های علمی، فرهنگی، اقتصادی زیادی متوجه دولت­ها و خانواده­ها می­ کند (وات و همکاران، 2005).

در بررسی­ نظریه­ های شناختی انگیزش در آموزش و پرورش یکی از مفاهیمی که نقش مهمی را ایفا
می­ کند مفهوم ادراک توانایی و انگیزش توانش است. ایده­زیربنایی این ساختار انگیزش در مورد نگرش دانش ­آموز درباره توانایی عملکرد خویش یا همان مفهوم خودکارآمدی است که زمینه­ ساز انگیزش می­باشد و در واقع حوزه انگیزه یک پدیده سه بعدی است که در برگیرنده باورهای شخصی درباره توانایی انجام فعالیت موردنظر و دلایل یا اهداف فرد برای انجام فعالیت و واکنش­های عاطفی مرتبط با انجام آن فعالیت می­باشد (یوسفی، قاسمی، فیروزنیا، 1388).

باورهای خودکارآمدی یکی از راه­هایی است که پژوهشگران انگیزش، باورهای دانش ­آموزان درباره قابلیت­هایشان برای انجام تکالیف مدرسه را مفهوم سازی کرده ­اند. در طول دو دهه­ گذشته خودکار آمدی به عنوان یک رفتار انگیزشی مهم در پژوهش رفتار انسان نمایان شده است. این گونه دریافت شده که درجات بالای خودکارآمدی به سطوح افزایش یافته عملکرد در شماری از تکالیف منجر می­ شود (بندورا، 1997). واژه­ی خودکارآمدی سال­هاست که در کانون توجه روان شناسان پرورشی و دیگر کارشناسان آموزش و پرورش جای دارد. خودکارآمدی هم چون عاملی شناختی- انگیزشی، دارای نقشی پرمایه در پدیدآوری تفاوت­های فردی و جنسیتی در گستره­ی کارکرد تحصیلی است (بندورا، 2001).

خودکارآمدی تحصیلی به طور مستقیم و غیرمستقیم افزایش آرزوهای تحصیلی و رفتار نوع دوستانه را در پی دارد (بندورا، باربارانلی، کاپرارا و پاستورلی، 1996). خودکارآمدی تحصیلی هم چنین با نتایج تحصیلی مثل نمره­های امتحانات و انگیزش آن­ها ارتباط دارد (پینتریج و دی گروت، 1990 به نقل از پاجاری 2000، ایمز 1984، به نقل از میلتادو 1999، و نیکولز و میلر، 1996 به نقل از میلتادو، 1999)، و قدرت پیش بینی کنندگی پیشرفت تحصیلی را نیز دارد (کریم زاده، 1380).

از عوامل موثر بر انگیزش افراد، محیط کلاسی است. محیط کلاس و مدرسه، نظام اداره مدرسه و
شیوه ­های آموزشی و ارزشیابی معلم، اثرات غیرقابل انکاری بر عملکردهای تحصیلی و فرایندهای شناختی دارد (آندرمن و میدگلی، 1997). یکی از پیامدهای مهم محیط مدرسه، ادراکات دانش ­آموزان است که نقش مهمی در انگیزش، شناخت و عملکرد دانش ­آموزان دارد. اکلز و ویگفلد (2002) دریافتند که دانش ­آموزان دبیرستانی که معلمشان را کنترل کننده­تر ادراک می­کردند و معلمان به آن­ها فرصت تصمیم سازی کمتری می­دادند، سطوح پایین­تری از خودکارآمدی و انگیزش داشتند. ادراکات فعالیت­های مدرسه­ای یا کلاسی، دامنه­ای گسترده از فرایندها، نگرش­ها، باورها شامل ادراک کنترل، حمایت خودمختاری و خودکارآمدی است (جنتری و همکاران، 2002).

انگیزش دانش ­آموزان وابسته به بافت کلاس یا مدرسه است. ساختار کلاس براساس اهداف و ارزش­های معلم شکل می­گیرد ولی چگونگی تاثیر آن برانگیزش و عملکرد دانش ­آموزان به چگونگی ادراک آنان از ساختار کلاس بستگی دارد. معلم در کلاس با ایجاد ساختار تبحری براهمیت یادگیری و تحول ذهنی تاکید خواهد داشت در حالی که با ایجاد ساختار عملکردی در کلاس تاکید بر گرفتن نمره خوب یا دادن جواب درست خواهد بود. براساس یافته­ ها ادراک دانش آموزان از تبحری بودن ساختار کلاس یا پیامدهای مثبت تحصیلی از جمله باور به خودکارآمدی زیاد (ولترز، 2004)، و ادراک از عملکردی بودن ساختار کلاس با پیامدهای منفی مرتبط است (میگی واردن، 2001).

ساختار کلاس که نوع ارزشیابی را در خود در برمی­گیرد با بالا بردن و افزایش انگیزش دانش ­آموزان در ارتباط است. در یک کلاس با ساختار رقابتی، دانش ­آموزانی که توانایی بالا دارند احساس غرور خواهند کرد اما در مورد دانش ­آموزانی که توانایی آن­ها کم است میزان انگیزش کاهش می­یابد. در کلاس با ساختار غیررقابتی، اثرات شکست حتی شکست­هایی که پس از تلاش بسیار اتفاق می­افتد آن چنان ویران­گر نیست. زیرا در این گونه کلاس­ها یادگیری انفرادی را مورد تاکید قرار می­ دهند به این ترتیب خودبهبودی از خودکوشی پدید می ­آید (گیج و برلاینر، 1373).

ساختار کلاس به عنوان یک میانجی نیرومند از متغیرهای مختلف انگیزشی، همانند پیشایندی برای پیامد­های عملکرد تحصیلی است (دورمان، فریزر و مکروبین، 1997؛ فریزر، 1986؛ هر دو به نقل از مان، 2008).

با توجه به پژوهش بهرامی و رضوان (1385) در داخل کشور که به بررسی رابطه بین انگیزش پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دختر و پسر دوره متوسطه اصفهان با ویژگی­های آموزشگاهی آن­ها پرداخته شده است و تحقیقات مشابه خارجی دیگر هم چون گرانلاند (1989) و پینتریچ و دی گروت (1990) به نقش عوامل آموزشگاهی که یک عامل و عنصر آن ساختارهای کلاس درس است و مرتبط با موضوع تحقیق حاضر می­باشد توجه شده است. زیرا عوامل آموزشگاهی متفاوتی می­توانند در ایجاد انگیزش تحصیلی موثر باشند مثل اسنادهای دبیران، کلاس درس، سیستم تنبیه و تشویق در مدرسه، روابط عاطفی درون مدرسه، روش تدریس و آراستگی دبیر. این تحقیقات انگیزش به محیط تربیتی ارتباط داده­اند و این رابطه را می­توان در دلایلی که دانش آموزان برای انجام تکالیف دارند و باورهای دانش آموزان در مورد
توانایی­هایشان برای انجام تکالیف و انتظارات آن­ها از عملکردشان و واکنش­های عاطفی آن­ها جست و جو نمود. با توجه به اهمیت موضوع انگیزش و نتایج این تحقیقات و نظر به این که مسئله مورد توجه محقق در این پژوهش تاثیر محیط کلاس درس و ساختار ارزشیابی و نحوه نمره دهی معلمان بر انگیزش تحصیلی و خودکارآمدی می­باشد این تحقیق در این راستا صورت گرفته است. و هدف آن روشن نمودن نقش ساختار کلاس درس ادراک شده توسط دانش آموزان با مجموعه عوامل موثر در فرایند آموزش از جمله انگیزش، پیشرفت تحصیلی، خودکارآمدی تحصیلی می­باشد.