محیط:

انسانی که با ویژگیهای ژنتیکی و جسمانی خاص به دنیا می آید از آن پس سروکار او با محیط اطراف خود خواهد بود.گرچه شکل گیری شخصیت انسان با ویژگیهای توارثی وی رابطه مستقیم دارد اما این ویژگی ها تنها در محیط مناسب قادر به شکل گیری شخصیت خواهد بود.هر نوزاد با مقدار تواناییها و استعدادهای گوناکون متولد می شود اما رشد وشکوفا شدن این استعدادها بستگی به محیط دارد که کودک در آن رشد می کند.در این زمینه بعضی از روانشناسان به اصطلاح دوره ی “سرنوشت ساز” اشاره می کنند که در شکل دهی جنبه های خاصی از شخصیت نقش مهمی دارد و نیز ممکن است محیط طوری باشد که کودک نتواند در آن رشد کند. کودک امکان دارد با وجود داشتن تواناییها و استعدادهای خاص در سطح بالاتر به دلیل فقر محیط و محدود بودن آن از نظر امکانات نتواند این تواناییها را به ظهور برساند.

بنابراین محیط و وراثت هردو در ایجاد شخصیت به طور متقابل سهیم اند و نمی توان تمایز مشخصی از نظر تاثیر آنها بر شخصیت انسان تامل شد.

هر فرد با مجموعه ای از قابلیت ها و ظرفیت ها برای پیدا کردن شخصیت خاصی به دنیا می آید.اما این محیط اوست که تعیین می کند شخصیت فرد چگونه باشد و بالاخره تعامل بین این عوامل شخصیت خاصی را در فرد پایه ریزی می کند.

عوامل موثر در تشکیل شخصیت

شیوه های پرورش کودک: والدین به طور معمول ، در پرورش کودکان خود از همان شیوه ای استفاده می کنند که در مورد خودشان اعمال شده است.شیوه های پرورش کودک به دو روش تقسیم می شود:

الف) شیوه مستبدانه که به طور کلی بر انضباط سخت، پیروی بی چون و چرا از مقررات از دستورات سخت و خشک و تنبیه قهرآمیز در برابر اشتباهات استوار است.

ب) شیوه های آزادمنشانه که بر گفتگوی دوستانه، توضیح و استدلال و تنبیه های ملایم در برابر اشتباهات متکی است.

2- جایگاه سنی کودکان در خانواده: هر یک از فرزندان با توجه به موقعیت خود شخصیت مخصوص به خود را دارند، مثلا نخستین فرزند خود می تواند وضعیت بدتری نسبت به کودکان دیگر داشته باشد.فرزند دوم بی نیازتر و مستقل تر از فرزند اول است و آخرین فرزند که دیرپایی حالت کودکانه در آخرین فرزندان کاملا مشهود.

3- تک فرزندی: مشاهده و تجربه از دیرباز نشان داده است که می توان دو تیپ شخصیتی متفاوت را در کودکانی که یگانه فرزند خانواده هستند مشخص ساخت:

الف) تیپ بی ادبی، از خود راضی، خودپسند و نامحبوب

ب) تیپ حساس و گوشه گیر که از تماسهای اجتماعی گریزانند، پیوسته به دامان والدین پناه می برند.

4- تعداد اعضای خانواده: تعداد افراد خانواده نیز تاثیر خاص خود را بر رفتار و شخصیت اعضای آن دارد.

الف) خانواده های کم فرزند: در این گونه خانواده ها پدر و مادر بهتر و بیشتر از هر لحاظ می توانند به فرزندان خود برسند تاثیر حتمی خانواده کم فرزند در تکامل شخصیتی کودک غیر قابل تردید است.

ب) خانواده های پر فرزند: خانواده های پر فرزند تقریبا از تمامی جهات با خانواده های کم فرزند متفاوت است و این تفاوت ، تاثیر خود را بر تکامل شخصیتی هر یک از فرزندان به جا می گذارد.در روان شناسی رشد،جلد اول تالیف: دکتر حسن احدی و دکتر شکوه السادات بنی جمالی، چاپ دوازدهم.

5- روابط فرزندان خانواده

6- روابط پدر و مادر با فرزندان