از دهه هشتاد میلادی، صنعت برق دستخوش تغییرات بنیادین و سریعی شده است، یکی از جنبه های مهم این دگرگونیها، مجاز شمردن رقابت بین تولیدکنندگان و تشکیل بازار برق بوده است. به طور ایده آل، ساختار بازار و سازوکارهای مدیریتی آن باید به گونهای طراحی شوند که حد قابل قبولی از رقابت را تضمین نمایند. اما تجربه تجدید ساختار و مقررات زدایی در صنعت برق بسیاری کشورها مؤید آن است که با توجه به خصوصیات منحصر به فرد برق به عنوان یک کالا، ایجاد رقابت کامل بین بازیگران و کاهش هزینه های برق برای مصرف کنندگان، که از محرکهای اصلی تشکیل بازار برق بوده است، به طور کامل و مشابه بازار سایر کالاها، حداقل در کوتاه مدت و میان مدت چندان عملی نیست. به واسطه تعداد محدود عرضه کنندگان در بازارهای برق، نیاز به سرمایه گذاریهای کلان برای ورود به صنعت، محدودیتهای سیستم انتقال و پرشدگی که مانع از یکپارچگی بازار میشوند و تلفات انتقال که مصرف کنندگان را از خرید انرژی الکتریکی از مناطق دوردست منصرف مینماید، مدل رقابت در بازارهای برق، مدل رقابت ناقص است. یکی از مهمترین دغدغه ها و نگرانیهای فرایند تجدید ساختار، رقابت گریزی است. رقابت گریزی موجب کاهش رفاه اجتماعی، انتقال ثروت از مصرف کنندگان به تولید کنندگان و تحمیل زیان ثابت میشود. رقابت گریزی به سادگی، توانایی تغییر سودآور قیمت به بالاتر از سطح رقابتی تعریف میشود که راهکارهای مختلفی برای اعمال آن وجود دارد و زمینه ها و علّل بروز آن نیز متنوع هستند. با توجه به پیدایش بازارهای گوناگون در فضای تجدید ساختار یافته، ممکن است رقابت گریزی علاوه بر بازار انرژی در سایر بازارها از قبیل بازار خدمات جانبی، حراجهای حقوق مالی انتقال و … نیز موجب ناکارآمدی بازار و اختلال در فرایند رقابت شود. مطالعه ارتباط بین اقدامات یک بنگاه در تمامی این بازارها و اثراتی که هر یک بر دیگری دارد از اهمیت خاصی برخوردار است. این امر موجب شده است که رقابت گریزی و روش های کاهش آن، همچنین طراحی و پیاده سازی سیستمهای پایش و نظارت بر بازار از موضوعات اساسی و تعیین کننده در پژوهشها و مطالعات در زمینه تجدید ساختار به شمار رود.
در این پایان نامه سعی شده است ، مطالعه دقیق و جامعی پیرامون این پدیده نامطلوب در بازارهای برق انجام پذیرد. با توجه به گستردگی عنوان پایان نامه سعی شده است جنبه های مختلف و تاثیر گذار بر روی رقابت گریزی در انواع مختلف بازارهای برق مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد.
این تحقیق را میتوان به سه بخش تقسیم نمود. بخش اول آن شامل ارائه مفاهیم و توضیحات جامع در زمینه رقابتگریزی در بازارهای انرژی، حراجهای حقوق مالی انتقال و بازار خدمات جانبی همچنین نقش واحدهای پایش و روش های تعدیل و کاهش رقابت گریزی است. این مطالب در فصلهای اول، دوم، سوم، چهارم، پنجم، هفتم و هشتم ارائه شده اند. بخش دوم شامل معرفی روش جدیدی برای ارزیابی پتانسیل اعمال رقابتگریزی بازیگران در بازار توان راکتیو و پیشنهادهایی در مورد نحوه مدیریت این بازار میباشد. این مطالب در فصل ششم ارائه شده است. بخش انتهایی نیز شامل بررسی موردی شاخصهای ساختاری رقابت گریزی در یک بازار برق واقعی (بازار برق ایران) است که مطالب آن در فصل نهم آورده شده است.
