مجال آن است که علیت را با مفاهیم و اصطلاحات مشابه آن مقایسه کنیم. حقوق کیفری ایران از حیث رابطه‌ بین رفتار مجرمانه و نتیجه آن فاقد انسجام است و ما در این خصوص شاهد تعابیر متعددی هستیم. چنانچه در نظام کیفری ایران، حقوق‌دانان و مراجع کیفری از چند اصطلاح متفاوت برای تحلیل و تبیین قواعد علیت کیفری استفاده می‌کنند، که آن ها به چند دسته عمده به شرح ذیل تقسیم کرده‌اند:

 

۱- رابطه علیت

 

حقوق‌دانان از نام واحد برای القاء مفهوم رابطه علیت، استفاده ننموده‌اند و گاهی اوقات برای تفهیم این معنا از اصطلاحات دیگری استفاده کرده‌اند. که از نظر معنایی تفاوت مهمی ندارد. (صلحی، ۱۳۸۹، ۸۸) هرچند تا قبل از انقلاب اسلامی، اغلب حقوق‌دانان و مراجع کیفری در مسائل علیت از اصطلاح رابطه‌ علیت استفاده می‌کردند. با این حال به نظر می‌رسد، عمده‌ترین علت این امر، ورود مقررات فقهی راجع به جنایت بر نفس و عضو است که بعد از انقلاب وارد قوانین و مقررات جزایی شده‌اند به‌علاوه هیچ یک از علمایی که از اصطلاحات مشابه دیگری در کنار یا به جای رابطه علیت استفاده کرده‌اند، هیچ گونه مزیتی قائل نبوده‌اند یا ذکر نکرده‌اند، به همین جهت به نظر می‌رسد، استعمال تعابیر متفاوت از رابطه علیت ناشی از نگرش متفاوت و جهت‌دار در ماهیت قضایای علیتی نبوده و نیست. (طاهری‌نسب، ۱۳۸۸، ۱۳۰) ‌بنابرین‏ اصطلاح رابطه علیت اصالت و دایره‌ی شمول وسیع‌تر دارد و مناسب‌تر از رابطه سبب یا سببیت و سایر اصطلاحات مشابه رابطه علیت است و قابلیت بیشتری برای کاربرد در مسائل مربوط به حقوق کیفری دارد. چنانچه مقنن در تبصره ماده ۱۴ ق.م.ا. به رابطه علیت اشاره و مقرر می‌دارد: «چنانچه رابطه علیت بین رفتار شخص حقوقی و خسارت وارد شده احراز شود دیه و خسارت، قابل مطالبه خواهد بود. … .»

 

۲- رابطه اسناد

 

برخی معتقدند: که این اصطلاح از ادبیات حقوق عرب زبانان به ادبیات حقوقی کشور ما وارد شده است، در بعضی از کتب فارسی برای بیان رابطه علیت مورد استفاده واقع شده است. (صلحی، ۱۳۸۹، ۸۹) به همین جهت برخی اسناد در لغت را به معنای نسبت دادن امر یا پدیده‌ای به منشاء و پدید‌آورنده آن آمده است. یا ایشان اسناد را در اصطلاح حقوقی را؛ به معنای نسبت دادن جرم به فاعل استعمال شده آورده است. (میرسعیدی، ۱۳۸۶، ۸۵) در واقع باید گفت رابطه علیت در مسائل کیفری مفهومی عام‌تر و رساتر از رابطه اسناد می‌باشد.

 

۳- رابطه استناد

 

گروه دیگری از حقوق‌دانان برای بیان مفهوم رابطه علیت به اصطلاح «رابطه‌ استنادی» اشاره نموده‌اند و آن را با رابطه علیت واحد تلقی نموده‌اند. به طوری که برخی گفته‌اند: حقوق‌دانان اسلامی در ارائه معیار و ضابطه ثابت و معینی که در احراز رابطه علیت به کار آید، اختلاف کرده و طی نظریات خود راه‌ حل ‌های متفاوتی را پیشنهاد کرده‌اند. (صادقی، ۱۳۸۶، ۹۱) در واقع باید گفت رابطه استناد نمی‌تواند در ردیف یا جایگزین رابطه علیت قرار گیرد.

 

۴- رابطه سببیت

 

عده‌ای دیگر ازحقوق‌دانان برای بیان مفهوم رابطه علیت از اصطلاح رابطه سبب استفاده کرده‌اند، به عنوان نمونه؛ استاد حسین آقایی‌نیا معتقدند: در جرایمی که مقید به نتیجه‌اند، مانند قتل، صرف اثبات ارتکابی عمل و تحقق نتیجه کافی برای انتساب جرم به مرتکب نیست. در این جرایم، علاوه بر عوامل فوق، ضروری است که نتیجه به مرتکب احراز گردد. چنین ارتباطی را رابطه سببیت می‌نامند. (آقایی‌نیا، ۱۳۸۶، ۵۵ و۲۴) در واقع باید گفت رابطه سببیت همچون دیگر اصطلاحات مشابه نمی‌توان هم ردیف یا جایگزین رابطه علیت در مباحث حقوق کیفری قرار گیرد.

 

۵- سایر اصطلاحات مشابه قانونی

 

با عنایت به گسترش مبادلات فرهنگی و خصوصاًً ورود روزافزون آثار حقوقی دانشمندان عرب زبان به کشور ما و ترجمه‌های آن ها در سال‌های اخیر اصطلاحات مشابه بیش از پیش به جای رابطه علیت در محافل حقوقی، در زبان حقوق‌دانان و مراجع قضائی به کار می‌رود. با این حال به نظر می‌رسد، عمده‌ترین علت این امر، ورود مقررات فقهی راجع به جنایات سالب و مادون نفس اعم از عمدی، شبه عمدی و خطای محض می‌باشد. به علاوه قانون‌گذارجدیداً در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ در کنار اصطلاحات فوق از اصطلاحاتی همچون «مستند» موضوع مواد ۴۹۲، ۵۲۶، ۵۲۸، ۵۳۱، ۵۳۳، ۵۳۷ و … قانون مجازات اسلامی یا «رابطه علت» موضوع ماده ۵۰۴ همین قانون یا «رابطه انتساب» موضوع ماده ۵۲۸ ق.م.ا. نیز استفاده ‌کرده‌است.

 

گفتار ششم- نظریه های رایج در قلمرو رابطه علیت

 

در این گفتار، در پی آن هستیم که قواعد حاکم در نظام حقوقی ایران در خصوص اجتماع زنجیره‌ی علل در وقوع صدمه جزایی بررسی کنیم. این بحث در ابتدا با تحلیل نظریه های رایج ‌در مورد مطالعه پیرامون تعیین رابطه‌ علیت در حالات تزاحم و توالی علل در وقوع جرم آغاز می‌گردد. پس از این، بحث نظری در ادامه با بررسی رویه قضایی و نظر مقنن در خصوص نظریه های رایج در قلمرو رابطه علیت میان رفتار و نتیجه مجرمانه را به شرح ذیل مورد بررسی قرار می‌دهیم.

 

۱- نظریه های رایج علمای حقوق کیفری در خصوص رابطه علت

 

احراز و انتساب رابطه علیت از مهم‌ترین مباحثی است که پیچیدگی مسائل و نظری بودن موضوع آن اختلاف بسیاری را در نظریات و اندیشه‌های متقدمان و نیز متأخران موجب شده به طوری که تشخیص رابطه علیت در شرایطی که فقط یک عامل در وقوع جرم دخالت دارد، آسان است. لکن در بسیاری موارد به دلیل مسائلی که با حضور و دخالت علل و عوامل متعددی در ارتکاب جنایت احراز رابطه علیت و انتساب آن به مرتکب با دشواری و پیچیدگی بسیاری همراه است، به همین دلیل راه حل‌ها و پیشنهادات بسیاری مطرح و مورد مطالعه قرار گرفته است؛ که برخی از این تئوری‌ها به شرح ذیل عبارتند از:

 

الف) نظریه شرط ضروری نتیجه

 

این نظریه را که در واپسین سال‌های سده نوزدهم عمدتاًً از طرف حقوق‌دانان آلمانی ارائه گردید. (اردبیلی، ۱۳۸۵، ۲۵۴) به طوری که در بین علل و عوامل متعدد یکی از آن ها شرط ضروری و واجب نتیجه باشد. (صادقی، ۱۳۸۶، ۲۵۴) ‌بر اساس این نظریه هر امری که ضرورتاً نقشی در بروز حادثه داشته باشد و بین آن و ایجاد حادثه ارتباط وجود دارد. (سپهوند، ۱۳۸۸، ۲۰۴) به عبارت دیگر، هر شرط ضروری که بدون آن هیچ گونه صدمه رخ ندهد، علت آن صدمه است.

 

ب) نظریه شرط متصل به نتیجه

 

برخی ازمحققین که دلیل این نتایج ناسازگار را بررسی کرده‌اند،بر موقعیت هایی تأکید داشته اند که در آن موقعیت ها الکل مصرف شده است.استیل^[۶۶] و جوزفس^[۶۷](۱۹۸۷)عنوان کرده‌اند که الکل تاثیر تنش زدایی خود را از طریق تغییر شناخت و ادراک ایجاد می‌کند.آن ها بویژه عقیده دارند که الکل،پردازش شناختی را معیوب می‌کند و توجه اغلب به علائم موجود را کاهش می‌دهد و منجر به حالتی می شود که مولفان اصطلاح کوته بینی الکلی را به کار برده اند.شخص مست ظرفیت شناختی کمتری دارد . اگر فعالیت حواس پرت کننده ای وجود داشته باشد به جای اینکه توجه به افکار نگران کننده معطوف شود،به آن فعالیت سرگرم می شود و در نتیجه اضطراب کاهش می‌یابد.با این حال در برخی موارد الکل ممکن است سبب افزایش تنش شود.برای مثال وقتی که عامل حواس پرت کننده وجود نداشته باشد وشخص مست بدان جهت ظرفیت محدود پردازش خود را روی افکار ناخوشایند متمرکز کند،در این حال وی هنگام نوشیدن الکل بیشتر افسرده خواهد شد.

 

برای بررسی صحت این نظریه آزمایشی انجام شده و استیل و جوزفس(۱۹۸۷)آزمودنی ها را بر آن داشتند تا به خود بقبولانند که باید به صحبت درمورد این جمله سرگرم باشند.

 

من اغلب از جسم و ظاهر خود متنفرم،به نیمی از آزمودنی ها الکل داده شده(میزان الکل ‌بر اساس وزن شخص تنظیم شده بود)و نیمی دیگر تصور می‌کردند که الکل دریافت کرده‌اند اما در واقع به آن ها ماده تونیک داده شده بود.برای مصرف الکل ۱۰دقیقه وقت داده شده و در این مدت به نیمی ا ز هر دو گروه،تکلیف حواسپرت کننده(اسلایدی از یک سری ورزشکار)داده شده ‌و نیمی دیگر بدون تکلیف و آسوده خاطر بودند.متغیر وابسته در این آزمایش،اضطراب بود که به طور خود سنجی چندین بار ارزیابی شد.در این آزمایش مشخص شد که میزان اضطراب در میان آزمودنی هایی که الکل دریافت نکرده بودند بدون تغییر باقی ماند.همان گونه که به وسیله این نظریه پیش‌بینی می شد.اضطراب در میان آزمودنی‌ها یی که الکل دریافت کرده بودند(و حواسشان به وسیله اسلاید منحرف شده بود).کاهش یافت.اثرات شناختی و ادراکی الکل،آزمودنی‌ها را تغییر داد تا تمرکز آن ها به اسلاید ورزشکاران جلب شود نه به گفتاری که در آن از خود بد می‌گفتند. همچنین همانطوریکه پیش‌بینی می شد.اضطراب در آزمودنیهایی که الکل دریافت کرده اما حواسشان پرت نشده بود،افزایش یافت.ظاهراً این افراد به طور فزاینده ای بر استرس در حال وقوع متمرکز شده و با گذشت زمان مضطرب تر می شدند.

 

متغیر موقعیتی دیگری که با اثرات تنش زدایی الکل مرتبط است این است که آیا مصرف الکل مقدم بر اثر است یا مؤخر بر آن.عقیده ای که اغلب مردم درباره الکل و تنش زدایی آن دارند این است که افزایش تنش(مثلا در اثر یک روز کاری بد در اداره)منجر به افزایش مصرف جهت کاستن اثرات عامل فشارزا می شود. برخی از مطالعات از این عقیده حمایت کرده و نشان مید دهند که افزایش تنش های زندگی،مقدم بر مصرف الکل و یا مصرف مجدد الکلیک های اصلاح شده می‌باشد(براون^[۶۸] و همکاران۱۹۹۹)برخی از تحقیقات تجربی بر روی ویژگی های تنش زدای الکل،ترتیب این دو متغیر را وارونه کرده و در آن ابتدا آزمودنی‌ها الکل مصرف کرده وسپس با عامل فشار زا مواجه شده اند.سایت^[۶۹] و ویلسون^[۷۰](۱۹۹۱)اثرات الکل را هر دو ترتیب(الکل/الکل-استرس)مقایسه کردند و کاهش تنش را فقط در حالت الکل استرس یافتند.‌بر اساس این نتایج،الکل وقتی که بعد از استرس مصرف می شود ممکن نیست یک تنش زدای قوی در بسیاری از موقعیت های زندگی باشد.

 

‌بنابرین‏ ما درباره نظریه کاهش تنش چه نتیجه ای می‌توانیم بگیریم؟می توان گفت که مردم الکل را پس از استرس مصرف می‌کنند و دلیل آن نه ‌به این خاطر است که الکل مستقیم آشفتگی را کاهش می‌دهد بلکه ‌به این خاطر است که مردم انتظار دارند که الکل تنش آن ها را کاهش خواهد داد.در حمایت از این عقیده مطالعاتی بر روی دانشجویان(رتر^[۷۱] و همکاران۱۹۹۲) و کودکان والدین الکلی(شر و همکاران۱۹۹۱)نشان می‌دهد که انتظارات مثبت درباره اثرات الکل،استفاده از مواد را پیش‌بینی می‌کند.یعنی افرادی که انتظار دارند الکل استرس و اضطراب آن ها را کاهش خواهد داد،مصرف کنندگان الکل خواهند بود. بنتلر^[۷۲](۱۹۹۱)نشان داده‌اند که به طور کلی انتظارات مثبت درباره اثرات مواد،استفاده از آن ها را پیش‌بینی می‌کند.

 

ب)شخصیت و ارتباط آن با مصرف مواد

 

با اندکی دقت معلوم می شود که نظریه تغییر خلقی نمی تواند کاملا تفاوت‌های فردی را در مصرف مواد تبیین کند.یعنی اینگونه نیست که هرکسی تنشی را تجربه کند به طرف مصرف مواد مخدر گرایش بیابد.لذا برای تکمیل آن از متغیر های شخصیتی و ارتباطی آن با مصرف مواد صحبت به میان می‌آید.

 

متغیر های شخصیتی سعی دارند توصیف کنند که چگونه مردم احساس می‌کنند که به اثرات مواد نیاز دارند.بر همین اساس ارتباطی بین ارتکاب جرم،مصرف مواد، واختلال شخصیت ضد اجتماعی گزارش شده است.‌بنابرین‏ ممکن است سوء مصرف مواد،بخشی از رفتار لرزه خواهی شخص ضد اجتماع باشد.لیکن ما انتظار نداریم که افراد مضطرب برای کاهش پریشانی خود،مواد مخدر مصرف کنند.

 

‌بر اساس پرسشنامه های شخصیتی مختلف،معتادان به مواد مخدر به منزله افراد منحرف نشان داده شده اند،اما برای ما این پرسش مطرح است که آیا ویژگی های شخصیتی،مقدم بر اعتیاد بوده و آن را ایجاد کرده‌اند.

 

برخی از مطالعات طرح طولی را به کار برده اند که برای مطالعه ارتباط بین شخصیت و مصرف مواد طرح مناسبی است.در این مطالعات برخی ویژگی های شخصیتی مصرف کنندگان مواد پدیدار شده است.اولین ویژگی آن ها بیش فعالی در دوره کودکی است.برای مثال در یک بررسی آینده نگر که ده سال از زندگی را شامل می شد،هچمن^[۷۳]،ویس^[۷۴](۱۹۸۴) دریافتند که بیش فعالی،یک علامت پیش‌بینی کننده مهم برای سوء مصرف بعدی الکل می‌باشد(جونز^[۷۵]۱۹۸۶).بیش فعالی و رفتار ضد اجتماعی با یکدیگر همبستگی بالایی دارند و برخی نشانه هایی وجود دارد که رفتار ضد اجتماعی توانایی بالایی در پیش‌بینی وقایع بزرگ سالی دارد.در واقع شخصیت ضد اجتماعی،پیش‌بینی کننده مشکلات سوء مصرف مواد است(کادورت^[۷۶] و همکاران۱۹۸۶).

 

سرانجام اینکه در یک مطالعه طولی که سال‌های از پیش دبستانی تا سن ۱۸سالگی را در بر می گرفت،شدلر ویژگی های شخصیتی را ارزیابی کرد که مصرف مکرر ماری جوانا را پیش‌بینی می کرد.در مقایسه با آنهایی که فقط تجربه مصرف داشتند،مصرف کنندگانی که در مصرف مواد افراط می‌کردند در سن ۷ سالگی ویژگی های زیر را از خود نشان داده‌اند؛گرم نبودن با دیگران،به موضوعات اخلاقی علاقه مند نبودن،نشانه های جسمانی تنش نشان دادن،تردید و بلاتکلیفی،غیرقابل اعتماد بودن،نا توان در پذیرش احساسات منفی،فقدان اطمینان و اعتماد به نفس. در سن ۱۱ سالگی تفاوت های زیر ظاهر شد. از نظر هیجانی بسیار بی ثبات،ناتوان در تمرکز حواس،فقدان درگیری در فعالیت ها،کله شق منحرف تر از هم سالان.

 

متغیر های زیست شناختی

 

از این رو، افراد در طول زندگی خود، مجهز به ابعاد فرهنگی جدیدی می‌شوند که به گونه ا ی آزادانه از بین تجربیات مطلوب بر می گزینند، ولی این انتخاب ها تنها از بین جنبه هایی از فرهنگ صورت می‌گیرد که با جهت گیری ها و عادات آن ها منطبق باشد. ‌بنابرین‏ تنها چیزهایی را می آموزند که شبیه عادات و سلائق آن ها‌ است و تغییر چندانی در سرمایۀ فرهنگی آنان ایجاد نمی کند و بدین ترتیب سرمایۀ فرهنگی دائماً خود را بازتولید می‌کند )همان،۳۱)

 

۲-۴- منابع سرمایه فرهنگی:

 

۲-۴-۱- خانواده

 

در همه فرهنگ ها، خانواده عامل اصلی اجتماعی شدن کودک در دوران طفولیت است. در جوامع امروزی، اجتماعی شدن بیش از از همه در یک زمینه کوچک خانوادگی رخ می‌دهد. منطقه و طبقه اجتماعی خانواده ای که فرد در آن متولد می شود الگوهای اجتماعی شدن به شدت تاثیر می‌گذارند. کودکان شیوه رفتار ویژه پدر و مادرشان یا دیگران را در همسایگی یا اجتماع محلی شان را فرا می گیرند. اهمیت خانواده در اجتماعی شدن کاملاً آشکار است زیرا تجربه کودک و طفل بسیار خردسال کم و بیش منحصراًً در دورن آن شکل می‌گیرد.

 

به عقیده« بوردیو» جهت گیری های فرهنگی و یا عادات که در مراحل اولیه زندگی به طور ناخودآگاه آموخته می شود و به سختی تغییر می‌کند و در شکل گیری پاسخ ما در تجربیات بعدی زندگی بسیار فعال عمل می نمایند. عادات فرهنگی طبقاتی را کودکان از والدین خود آموخته و مسیر زندگی آنان را تعیین می کند. کودکان طبقه بالا، طبیعتاً مانند والدین خود، جامعه پذیر شده و فرهنگ پایگاه بالاتر را توسط سیستم آموزشی تجربی پاداش داده می شود به نمایش می‌گذارند و در طی مراحل مختلف مسئولیت های تحصیلی خود را نمایان می‌سازند و همین مسئله سبب تراکم سرمایه فرهنگی آنان می شود. کسانی که مجهز به فرهنگ و تربیت پایگاه های اجتماعی باشند در کسب مراتب بالاتر موفق تر می‌شوند.( آزاده، ۱۳۷۹).

 

خانواده به عنوان اولین منبع شخصیتی مهم است زیرا بستر عاطفی است و یادگیری در محیطی که عاطفه بیشتر است بهتر و بیشتر است. اولین جایگاه تشکیل شخصیت هر فرد، خانه و خانواده است که بین یادگیری و درونی کردن تفاوت وجود دارد. آدمی دو وجه دارد: عقل و احساس. یادگیری که صبغه عاطفی می‌یابد درونی می شود. شخصیت نظام واسطی است بین نظام ارگانیک و نظام اجتماعی.( چلبی، ۱۳۷۱).

 

۲-۴-۲- طبقات اجتماعی

 

بنا به عقیده« بوردیو» سلسله مراتب اجتماعی مصرف با سلسله مراتب فرهنگ و هنر مطابقت دارد و تبیین مسئله سلیقه را همچون نشانه های طبقاتی ظاهر می‌سازد. مصرف، عبارت از فرایندی ارتباطی است که در آن محل کشف رمز صورت می پذیرد. یک کار هنری تنها برای کسانی با معنا می شود که خود دارای قابلیت های فرهنگی بوده و یا به عبارت دیگر به ابزار لازم برای کشف رمز ها مجهز باشند. (آزاده، ۱۳۷۹)

 

بزعم” بوردیو” طبقه و فرهنگ به صورت عمودی رتبه بندی شده و یکدیگر را تقویت می نمایند. فرهنگ طبقات بالا در ظاهر و بخاطر برتری خود و در واقع بخاطر تسلط طبقه حاکم، فرهنگی متمایز و قابل تشخیص می‌گردد. از طرف دیگر فرهنگ به ابقای تمایزات طبقاتی کمک کرده و همانند سرمایه های مادی و اقتصادی به فرصت های زندگی افراد شکل می بخشد. سرمایه فرهنگی تعیین کننده سطح پرستیژ فرهنگی سطوح مختلف ساختار طبقاتی در جامعه می‌باشد. بوردیو در یک مدل طبقاتی دو بعدی، شدت سرمایه فرهنگی را در مقابل سرمایه اقتصادی نشان می‌دهد. اساتید دانشگاه و رهبران اقتصادی اگر چه هر دو به طبقه مسلط متعلق دارند، اما سرمایه فرهنگی بیشتر در محیط علمی و سرمایه اقتصادی در دنیای اقتصادی یافت می شود.

 

بوردیو هم چنین به محیط های اجتماعی و یا زمینه هایی اشاره دارد که در آن تحرکات اجتماعی شکل می‌گیرد. این محیط ها به لحاظ ترکیب و یاتقابل سرمایه فرهنگی و مادی درای اهمیت نسبی می‌باشند. در درون هر محیط رتبه بالاتر دارای فرهنگ با پرستیژ بالاتر می‌باشند و همین امر سبب تسلط و مشروعیت سلطه صاحبان آن می‌گردد. بدین ترتیب محیط اجتماعی گر چه باید جداگانه تحلیل شود ولی دارای منطقی یکسان در زیر ظواهر و جزئیات به ظاهر بی همتای خود می‌باشد. بدین ترتیب افراد در طول زندگی خود دائماً مجهز به ابعاد فرهنگی جدیدی می‌شوند که به گونه ای آزادانه از بین تجربیات مطلوب بر می گزینند ولی این انتخاب ها تنها از آن جنبه هایی از فرهنگ صورت می‌گیرد که با جهت گیری های و عادات آنان منطبق باشد. ‌بنابرین‏ تنها چیزهایی را می ‌آموزند که بیشتر عادات و سلائق آنان می‌باشد و تغییر چندانی در سرمایه فرهنگی آنان ایجاد نمی کند و بدین ترتیب سرمایه فرهنگی دائماً خود را تولید و بازتولید می کند.( همان ماخذ).

 

اغلب جامعه شناسان فرهنگی متفقند که بسیاری از بیماری های فرهنگی ناشی از پایگاه های اجتماعی است. برای مثال آگاهی از زیبایی های هنری، ادبیات و آداب و معاشرت درست، نشانه ثروت و موقعیت اجتماعی است. چنین دانشی ممکن است به عنوان راه کلیدی برای ورود به زندگی اجتماعی باشد.” بوردیو” این راه کلیدی را سرمایه فرهنگی نامیده است.( بریسون^[۲۱]؛ ۱۹۶۹، ۸۸۶)

 

مشخصه از شکل های سرمایه فرهنگی در رابطه با پایگاه های اجتماعی ایالات متحده به ترتیب زیر می‌باشد:

 

ـ نخست” تحمل فرهنگی^[۲۲]” در سطح وسیعی نشان دهنده جایگاه های اجتماعی قشر متوسط و بالای آمریکاست، این شناسایی در طبقه مؤثر جامعه بانفوذ تر می‌باشد.

 

ـ دوم آشنایی با شیوه فرهنگی باید تا اندازه ای محدود باشد. در استفاده از روش بوردیو تکرار مقوله” نمی دانم” به سئوالات سلیقه فرهنگی که به نظر می‌آید با آموزش کاهش می‌یابد.

 

ـ سومین سرمایه فرهنگی این است که می‌تواند به عنوان پایه های انحصارطلبی به کار رود. در این مورد قدرت برای طرد گروهی از سویی یا توزیع طبقاتی عمل فرهنگی و از سوی دیگر با نمونه های پیش‌بینی شده” انحصار نمادین^[۲۳]” مشخص می شود. ( عبید^[۲۴]، ۸۸۸ به نقل از سمیعی ۱۳۷۹)

 

هر چند دورکیم تأکید می کرد که در جوامع نوین بر اثر همبافتگی و وابستگی متقابل نقش های متمایز، تا اندازه ای یکپارچگی به دست می‌آید، اما با این همه، او ‌به این نتیجه رسیده بود که این گونه جوامع را نمی توان بدون حصول یکپارچگی تنها از طریق یک نظام عقاید مشترک اداره کرد. در تشکل های اجتماعی پیشین که مبتنی بر همبستگی مکانیکی بودند، عقاید مشترک از هنجارهای تحقق آن ها در عمل اشتراکی، به روشنی تمیز داده نمی شدند، اما ‌در مورد همبستگی ارگانیک باید گفت که هنجارهای جزیی از عقاید کلی به نسبت، مستقل شده اند و به اقتضا های شرایط نقش های متمایز شکل می گیرند؛ اما حتی در اینجا هم نظام فراگیر عقاید مشترک باید همچنان وجود داشته باشد. ‌بنابرین‏ ملاحظات، دورکیم در آخرین دوره زندگی پژوهشی اش، به بررسی پدیده‌های مذهبی به عنوان عناصر اصلی نظام عقاید مشترک، روی آورد. ‌بنابرین‏ دورکیم، اخلاق را به تنهایی برای انسجام جامعه و هماهنگی اجزاء و عناصر آن، کافی نمی داند و در کنار آن، همبستگی را لازم می‌داند.

 

دین واقعیتی اجتماعی است که نقش انکار ناپذیری در جامعه دارد و می‌توانیم آن را به عنوان سیمان اجتماعی و مایه همبستگی جامعه در نظر گیریم. اما در عین حال دورکیم معتقد است : (البته در مطالعات بعدی اش) «جامعه امروزی تهی از مذهب شده و دین در دنیای امروز نقش و کارکرد کمتری بر عهده دارد.»^[۱۲۲] عقب نشینی دین از صحنه اجتماع نتیجه مدرنیته، فردگرایی یا انقلاب صنعتی نیست. او اصلا برای این مسئله تاریخی قائل نیست و بر آن است که از همان ابتدای زندگی بشر، روز به روز نقش دین و کارکرد اجتماعی اش کاهش یافته و جامعه خود، جانشین آن شده است. اما اینجا است که دورکیم از خود می پرسد وقتی جامعه از دین و مذهب دور شود، وجدان اجتماعی بر چه اساس شکل می‌گیرد و نقش انسجام بخشی دین را چه واقعیت اجتماعی بر عهده می‌گیرد؟ هم عصران دورکیم ‌به این پرسش، پاسخ های متفاوتی از جمله قانون، عشق، دوست داشتن و قدرت و دولت داده‌اند، اما او این ها را نمی پذیرد.^[۱۲۳]

 

دورکیم در مطالعاتش اگرچه پیوسته به پیش داوری های ذهنی می تازد ، اگرچه برای آموزه های ماورایی و غیر علمی ارزش و اعتباری قایل نیست و پیوسته مقابل برداشت های تفسیری از تعالیم ، امور و عقاید مقدسی که آن ها را ساخته ی باورهای بشر و اقتضای خود جامعه می‌داند ، چیزی که به اتکای آن دورکیم را مدعی اخلاق اخلاق سکولار می‌دانیم. اما حتی لحظه ای اخلاق را جدای از دین در نظر نمی گیرد. همراهی دین با اخلاق برای دورکیم ‌به این صورت است که او درست است قایل به رهایی از باورهای دینی است و جامعه را رهنمون به سوسس دیگر از دین می‌کند اما اخلاق او اخلاقی دینی است منتهی نه دین مذهبی بلکه دینی اجتماعی ، چیزی برخواسته از احساس نیاز طبیعی جامعه ، دینی با مشخصات و خصایص مخصوص به خود که د رادامه خواهد آمد:

 

دورکیم در مجموع پنج ویژگی برای دین مطرح نموده است:

 

«۱٫ دین به دور از اعتقاد است، اعتقاد به ماوراء الطبیعه، اعتقاد به روح و خدایان و اعتقاد به غیب

 

۲٫ دین را امری قدسی می‌داند که در مقابل امر غیر قدسی (دنیوی) قرار می‌گیرد و دین از این نگاه دستگاهی پیوسته از باورهاست

 

۳٫ خدا و دین چیزی جز تغییر شکل جامعه نیست. او بر این معادله تأکید می‌کند که خدا مساوی با جامعه است و دین مساوی با جامعه است. از همین رو دورکیم به دو مفهوم پیچیده و مهم در جهان قائل است که یکی اجتماع است و دیگری خدا و در نهایت خدا را همان اجتماع می‌داند. وی جامعه را فراتر از تجمع فرد فرد انسان‌ها می‌داند و معتقد است جامعه می‌تواند در انسان‌ها نوعی شور و هویت و مای جمعی ایجاد کند که در نهایت می‌تواند نقش خدا را ایفا کند. از منظر دورکیم شکل متعالی وجدان جمعی نیز که ساخته و پرداخته جامعه است، همان دین است.

 

۴٫ جامعه الزاماً نیازمند اندیشه ها و آرمان هایی جمعی است که بتواند نقش های خود را ایفا کرده و وجدان جمعی را خلق کند و دین است که این نقش را بر عهده می‌گیرد. به عقیده او هیچ دینی نیست که دستگاهی از اندیشه نداشته باشد و همه ادیان خالق آرمان هایی بوده و اندیشه پرداز هستند.

 

۵٫ دین فارغ از اندیشه پردازی، خصوصاً عبارت است از عملمردم غیر از نیاز به باور و عقیده ، آن چیزی که بدان وابسته اند، اعمال و مناسک و احکام است که این مسئله نیز در هر دینی مشهود و موجود است.»^[۱۲۴]

 

در همه‌ کارهای‌ دورکیم‌، (خودکشی‌، تقسیم‌ کار و خصوصاً صور بنیادی‌ حیات‌ دینی‌) و نیز درس‌های‌ او، توجه‌ و اهمیت‌ به‌ دین‌، نقش‌ زیادی‌ دارد. این‌ واقعیت‌، ناشی‌ از دو مسأله‌ است‌. اول‌ این‌ که‌ درکل‌، جامعه‌شناسی‌ پیوندی‌ ناگسستنی‌ با دین‌ دارد، این‌ علم‌، کار خویش‌ را با دین‌ آغاز کرده‌ چرا که‌ اولین‌ وجه‌ از شؤون‌ حیات‌ اجتماعی‌، دین‌ است‌ و نیز جامعه‌شناسی‌ که‌ علم ‌شناخت‌ جامعه‌ است‌، ناگزیر از پرداختن‌ به‌ دین‌ است‌. نکته‌ دیگر، شخصیت‌ و زندگی‌ خود امیل‌ دورکیم‌ است‌. او یک‌ یهودی‌ اشکناز بود که‌ در امور و مناسک‌ دینی‌ بسیار سختگیر هستند و حتی‌ گفته‌ شده‌ که‌ او قرار بوده‌ لباس‌ مذهبی‌ نیز بپوشد. لذا علی‌رغم‌ این‌ که‌ دورکیم‌ در جوانی‌ از ایمان‌ و باورهای‌ مذهبی‌ اش‌ دست‌ شست‌، اما تا پایان‌ عمر، دین‌ در کانون‌ تحقیقات‌ و توجهاتش‌ بود و البته‌ با نگاهی‌ به‌ عقاید و آثارش‌ به‌ این‌ نتیجه‌ می‌رسیم‌ که‌ گرچه‌ وی‌ دین‌ یهود را ترک‌ کرد، اما دین‌ به‌ تعریف‌ دورکیمی‌ اش‌ را کنار نگذاشت‌.^[۱۲۵]

 

در هر صورت‌ بر مبنای‌ تعریف‌ دورکیم‌ از جامعه‌شناسی‌ که‌ آن‌ را مطالعه‌ تأثیر جامعه‌ بر همه‌ پدیده‌های‌ انسانی‌ می‌ داند، وی‌ دین‌ را به‌ عنوان‌ یک‌ واقعیت‌ اجتماعی‌ و البته‌ شکل‌ بنیادی‌ و اولیه‌ واقعیت‌ اجتماعی‌ در نظر می‌گیرد که‌ بر انسان‌ و رفتار و عقیده‌ او تأثیرگذار است‌. او همچنین‌ دین‌ را پدیده‌ ای‌ اجتماعی‌ می‌ انگارد که‌ جامعه‌ نیز بر آن‌ تأثیر دارد. دورکیم‌، دین‌ را متفاوت‌ از تعریف‌ عامه‌ که‌ اعتقاد به‌ خدا، پیامبر، شریعت‌ و کتاب‌ خاص‌ می‌ دانند، تعریف‌ کرده‌ است‌.

 

دورکیم بر اساس مفهوم دو سویه ی امر اخلاقی «اجبار و نیکی»^[۱۲۶] که آن را همپای دین می‌کند، قصد بناکردن اخلاقی پوزیتیو دارد. با این مقدمات دورکیم نتیجه می‌گیرد که امر اخلاقی از آنجا آغاز می شود که جامعه و زندگی جمعی شروع می شود. مفهوم اخلاق ضرورتاً با مفهوم اجتماع پیوند خورده است. شاخصه اجتماع در نظر دورکیم چیست؟ اقتدار و نظمی که به افراد حکم می‌کند. بدین ترتیب دورکیم اخلاق لائیک خود را بنا می نهد که بر سه پایه استوار است:

 

۱.روحیه نظم برای پاسخ به وجه اجباریامر اخلاقی

 

۲٫تعلق به گروه داشتن

 

۴-۳-۱-۵- آزمون نرمال بودن پسماندهای مدل

 

جدول(۴-۹) آزمون توزیع نرمال متغیر وابسته

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نوع آماره مقدار آماره سطح معناداری نتیجه آزمون آزمون جارکوبرا ۸۸/۱ ۰۸/۰ تأیید می‌گردد.

‌بر اساس نتایج جدول فوق مقدار آماره جارکو- برا برابر بار ۸۸/۱ و سطح معناداری ۰۸/۰ (بیشتر از ۰۵/۰ ) است که فرضیه توزیع نرمال متغیر وابسته مدل را تأیید می‌کند.

 

 

 

‌بر اساس نمودار هیستوگرام پسماندهای مدل می توان نتیجه گرفت که توزیع داده های متغیر وابسته نرمال است.

 

حال پس از بررسی اولیه و اینکه معناداری کل مدل با بهره گرفتن از آماره F مورد قبول واقع شد، برای بررسی فرضیه اول و تاثیر ضرایب متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته از آزمون والد استفاده می‌کنیم.

 

۴-۳-۱-۶-آزمون برابری ضرایب (آزمون والد)

 

PI = C(1) + C(2)*EPS + C(3)*BVS + C(4)*VD + C(5)*EPS_DUM1VD + C(6)*EPS_DUM4VD+C(7)*BVS_DUM1VD+C(8)*BVS_DUM4VD+C(9)*LOSS_EPS + C(10)*TYPE + C(11)*LSIZE

 

جدول (۴-۱۰) نتایج آزمون والد (آزمون برابری ضرایب)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ضرایب مقدار آماره F سطح معناداری تفاضل ضرایب انحراف استاندارد خطا نتیجه آزمون C5,c6 ۶۲/۵ ۰۰۱/۰ ۵۴/۱ ۹۶/۱ ضرایب برابر نیستند C7,c8 ۳۱/۴ ۰۳۶/۰ ۰۲۱/۱ ۵۶/۰ ضرایب برابر نیستند

‌بر اساس نتایج جدول فوق با توجه به اینکه سطح معناداری آزمون والد ضرایب دو متغیر سود هر سهم شرکت­های با سطح افشای اختیاری بالا (EPSit*DUM1VD) و سود هر سهم شرکت­های با سطح افشای اختیاری پایین (EPSit*DUM4VD ) برابر ۰۰۱/۰ (کمتر از ۰۵/۰) ‌می‌باشد، ‌بنابرین‏ فرضیه برابری ضرایب دو متغیر مذکور پذیرفته نشده و ضرایب برابر نیستند و تفاضل آن­ها مثبت و برابر با ۵۴/۱ می‌باشد. از این رو میزان تاثیرگذاری سود هر سهم برای شرکت­های با سطح بالای افشای اختیاری نسبت به شرکت­های با سطح پایین افشای اختیاری قدرت تبیین بیشتری دارد .

 

همچنین سطح معناداری آزمون والد ضرایب دو متغیر ارزش دفتری هر سهم شرکت­های با سطح بالای افشای اختیاری (BVSit*DUM1VD) و ارزش دفتری هر سهم شرکت های با سطح پایین افشای اختیاری (BVSit*DUM4VD) برابر ۰۳/۰ ( کمتر از ۰۵/۰) ‌می‌باشد، ‌بنابرین‏ فرضیه برابری ضرایب متغیرهای و پذیرفته نشده و ضرایب برابر نیستند و تفاضل آن­ها مثبت و برابر با ۰۲۱/۱ می‌باشد. از این رو میزان تأثیرگذاری ارزش دفتری هر سهم شرکت­های با سطح بالای افشای اختیاری اطلاعات نسبت به شرکت­های با سطح افشای اختیاری پایین، قدرت تبیین بیشتری دارد.

 

1. 1. . Owusu – Ansah ↑

 

1. 1. . Botosan ↑

 

1. 1. . Barth et al ↑

 

1. 1. . Ohlson ↑

 

1. 1. . Easton and Harris ↑

 

1. 1. . Madhani ↑

 

1. 1. . Botosan ↑

 

1. 1. . Botosan & Plumlee ↑

 

1. 1. . Diamond, D. W. and R. E. Verrecchia ↑

 

1. 1. . Lang, M., and R. Lundholm ↑

 

1. 1. . Watts and Zimmerman ↑

 

1. 1. . Eldon S. Hendriksen ↑

 

1. 1. . Michael F.Van Berda ↑

 

1. 1. . Semantical Level ↑

 

1. 1. . Maheshwari ↑

 

1. 1. . Wolk et al ↑

 

1. 1. . Heitzman et al ↑

 

1. 1. . Grossman ↑

 

1. 1. . Milgrom ↑

 

1. 1. . Botosan and Plumplee ↑

 

1. 1. . Sengupta ↑

 

1. 1. . Verrechia ↑

 

1. 1. . Proprietary ↑

 

1. 1. . Scott ↑

 

1. 1. . Healy and Palepu ↑

 

1. 1. . capital needs theory ↑

 

1. 1. . Jensen and Meckling ↑

 

1. 1. . Morris ↑

 

1. 1. . Hughes ↑

 

1. 1. . Value Relevance of Accounting Information ↑

 

1. 1. . Beaver ↑

 

1. 1. . Horrigan ↑

 

1. 1. . Miller and Modigliani ↑

 

1. 1. . Value Relevance ↑

 

1. 1. . Amir et al ↑

 

1. 1. . Hadi ↑

 

1. 1. . Raffournier and Dumontier ↑

 

1. 1. . Barth et al. ↑

 

1. 1. . The Securities and Exchange Commission ↑

 

1. 1. . The Financial Accounting Standards Board ↑

 

1. 1. . Dahmash ↑

 

1. 1. . Hand ↑

 

1. 1. . Collins et al. ↑

 

1. 1. . Lev ↑

 

1. 1. . Buzby ↑

 

1. 1. . Healy et al ↑

 

1. 1. . Hope ↑

 

1. 1. . Alsaeed ↑

 

1. 1. . Botosan ↑

 

1. 1. . Lundholm and Myers ↑

 

1. 1. . Hail ↑

 

1. 1. . Chau and Gray ↑

 

1. 1. . Cooke ↑

 

1. 1. . Vanstraelen et al ↑

 

1. 1. .Petersen and Plenborg ↑

 

1. 1. . Ghazalia and Weetman ↑

 

1. 1. . Matolcsy and Chow ↑

 

1. 1. . Jesper and Plenborg ↑

 

1. 1. . Francis ↑

 

1. 1. . Banghoj and Plenborg ↑

 

1. 1. . Wang et al ↑

 

1. 1. . Hassan et al ↑

 

1. 1. . Hussainey and Walker ↑

 

1. 1. . Omaima and et al ↑

 

1. 1. . Susanne Arvidsson ↑

 

1. 1. . Ball and Brown ↑

 

1. 1. . Ohlson ↑

 

1. 1. . Bernard ↑

 

1. 1. . Collinse et al ↑

 

1. 1. . King and Langli ↑

 

1. 1. . Graham and King ↑

 

1. 1. . Jindrichovska ↑

 

1. 1. . Ohlson and Nauroth ↑

 

1. 1. .Ballas and Hevas ↑

 

1. 1. . Bartov et al ↑

 

1. 1. . El Shamy and Keyed ↑

 

1. 1. . Rafik and Ezzeddine ↑

 

1. 1. . Kim, Lim and Park ↑

 

1. 1. . Jorion ↑

 

1. 1. . Aba Ibrahim ↑

 

1. 1. . Easton and Harris ↑

 

1. 1. – منظور از وقفه معاملاتی این است که در داد و ستد سهام شرکت در دوره مورد مطالعه بیشتر از ۶ ماه وقفه ایجاد شده باشد. ↑

 

1. 1. . Shavelson ↑

 

1. 1. . Descriptive Statistics ↑

 

1. 1. . Inferential Statistics ↑

 

1. 1. . Correlation Analysis ↑

 

1. 1. . Coefficient of Determination (R-squared) ↑

 

1. 1. – Correlation Coefficient ↑