شخصیت از دیدگاه کتل

کتل بعد از بیست سال پژوهش فشرده تحلیل عاملی، 16 صفت عمقی را به عنوان عوامل بنیادی شخصیت معرفی کرد. این عوامل به صورتی که اغلب مورد استفاده قرار می گیرند، یعنی به صورت آزمون یعنی شخصیت به نام پرسشنامه عاملی شخصیت ( NEO) شهرت دارند. کتل این صفات را به شکل دو قطبی ارائه داد ( کتل، 1973، کتل و کلاین، 1977 ).

هدف و مقصود کتل از مطالعه شخصیت، پیش بینی رفتار است یعنی آن چه شخص در پاسخ به یک موقعیت یا محرک خاص انجام خواهد داد. به همین جهت او متغیرهای شخصی و موقعیتی و تعامل آن در تحت تاثیر قرار دادن شخصیت تصدیق می کند او این دیدگاه از شخصیت را به صورت ریاضی در معادله زیر بیان می کند :

R = پاسخ یا واکنش فرد   S= موقعیت یا محرک                      R=F(p,S)

P= ساختار یا کارکرد شخصیت که عامل ناشناخته در این معادله می باشند شناختن آن از همه دشوارتر به نظر می رسد ( کریمی، 1375).

رویکرد صفات به شخصیت

همه کسانی که درباره شخصیت نظر داده اند مقصودشان دست یافتنت به متغیرها یا عواملی بوده است، که بتوان به وسیله آن به توصیف و توجیه چگونگی رفتار ها پرداخت برای این منظور طریق روان درمانی یا روانشناختی حیوانی و تحقیقات آزمایشگاهی بیشتر مورد استفاده بوده است. اما چند تن از روانشناسان که کتل و آیزنک از معروف ترین آن ها هستند، بیشترین روش آماری را که بر پایه جمع آوری اطلاعات گوناگون و روان سنجی و تست های عینی و سرانجام نتیجه گیری توسط تحلیل عوامل قرار دارند بکار می برند. این طریقه آماری پیش از این بیشتر برای آزمایش و اندازه گیری هوش و استعدادهای مختلف بکار می رفت ولی چندی است که متوجه متغیرها یا عوامل شخصیت نیز گردیده است (سیاسی، 1371). از آن جایی که طبقه بندی مردم به وسیله صفت‌هایشان بسیار ساده و قابل فهم به نظر می رسد و مبتنی بر عقل سلیم است رویکرد صفات سال ها مورد استفاده بوده است. در سال های اخیر بعضی از روانشناسان شخصیت، این اندیشه را که شخصیت مرکب از صفت های چندی است، مورد انتقاد قرار داده اند. دلیل چنین افکاری را می توان در اختلاف نظر مربوط به اهمیت نسبی متغیرهای شخصی ( از قبیل صفت ها) یا متغیرهای محیطی یا موقعیتی موثر بر رفتار ردیابی کرد چنین استدلال می شود که در صورت وجود صفت ها افراد در تمام موقعیت ها رفتار کسانی نشان داده و ثبات بدین موقعیتی، از خود بروز می دادند، اندیشه ای که به وسیله پژوهش ها مورد تایید قرار نگرفته است رفتار انسان در موقعیت های مختلف متفاوت است. واقعیتی که در این اختلاف نظر مورد غفلت قرار گرفته بود این است که چهره های مشهور نظریه صفات – آلپورت وکتل – هرگز به ثبات ((بین موقعیتی » در رفتاره اشاره تلویحی نکرده اند. هر دو نظریه تاثیر و موقعیت بر رفتار را به حساب آورده اند. از این رو می توان به درستی گفت که آنان رویکردتعاملی را پذیرفته و تشخیص داده اند که رفتار تابعی است از تعامل بین متغیرهای موقعیتی و شخص علی رغم این اختلاف نظر رویکرد صفت به شخصیت بسیار حائز اهمیت است به ویژه برای توصیف رفتار (شولتز، ترجمه کریمی 1377).

Cattell

Eysenck . Hj

Factor analysis

Cross – situational

نظریه طرح پنج عاملی شخصیت

اگر چه خصوصیات شخصیتی زیادی وجود دارد، اما از جمله مهم ترین و با نفوذ ترین مدل ها در بررسی صفات شخصیت در ده های اخیر مدل پنج عاملی بوده است که بیش از همه، پژوهش درحوزه شخصیت را به خود اختصاص داده است. (ون در لیندن و همکاران 2010). روان رنجور خویی (N) به تمایم فرد برای تجربه اضطراب، تنش، خصومت، تکانشگری، افسردگی، و حرمت نفس پایین بر می گردد. برونگرایی (E) به تمایل فرد برای مثبت بودن، جرات طلبی، پرانرژی بودن و صمیمیت اتلاق می شود. گشودگی نسبت به تجارب نو (O) به تمایل فرد به کنجکاوی، عشق به هنر، انعطاف پذیری و خرد ورزی گفته می شود. موافقت (A) به تمایل فرد به بخشندگی ©، به تمایل فرد برای منظم بودن، کارآمدی، قابلیت اتکا، خود نظم بخشی، پیشرفت مادی، منطقی بودن و آرام بودن باز می گردد ( مک کری و کاستا، 2004).

شرح این پنج عامل به ترتیب زیر است :

روان رنجورخویی (N) :

روان رنجورخویی یا هیجان پذیری منفی به تعدادی از محرک های نیرومند که لازمه بیرون کشیدن هیجانات منفی در شخص است مربوط می باشد. عامل هیجان پذیری منفی به توانایی شخص برای مقابله با استرس و تحمل آن اشاره دارد. از این عوامل به عنوان ثبات هیجانی نیز نام برده شده است. پیوستار که شامل اشخاص واکنشی (N⁺)، اشخاصی پاسخی (N⁼)، و اشخاص ارتجاعی (N^-) می باشد. افراد واکنشی در عامل N نمرات بالایی دارند. این افراد یا واکنش نشان دهنده ها، کسانی هستدکه در مقایسه با عموم مردم، هیجانات منفی بیشتری را تجربه می کنند این افراد به همه محرک ها واکنش نشان می دهند و نسبت به دیگران از زندگی خود رضایت کمتری دارند.

افراد ارتجاعی در عامل روان رنجورخویی نمرات کمتری می گیرند. این افراد در مقایسه با دیگران، نسبت به آن چه در اطراف آن ها می گذرد، تاثیر پذیرتر هستند. اشخاصی که کمتر مایه زحمت دیگران می شوند، جز این گروه هستند. در حد میانی این نمودار اشخاص پاسخی وجود دارند که ترکیبی از خصوصیات واکنشی بودن و ارتجاعی بودن را دارا می باشند ( هواردو و هوارد، 1995).

در مجموع، تمایل کلی به عواطف منفی مانند ترس، غم، دستپاچه بودن، عصبانیت، احساس گناه و تنفر، در حوزه N قرار می گیرند. مردان و زنان دارای نمرات بالا در روان رنجورخویی (N⁺) دارای عقاید غیر منطقی هستند و کمتر می توانند تکانه های خود را کنترل کنند. این افراد نسبت به دیگران کمتر با استرس کنار می‌آیند. بیماران نوروتیک در N  نمرات بالایی می گیرند (آیزنک و آیزیک، 1964، به نقل از کوستا و  مک کری، 1992).

برون گرایی ( E) :

برون گرایان، جامعه گرا هستند، اما توانایی اجتماعی فقط یکی از صفاتی است که حیطه برون گرایی دارای آن است. علاوه بر آن، مردم دوستی، گردهمایی، جرات ورزی، پرحرفی از صفات برون گرایان است. این افراد لذات جنسی و فعالیت را دوست دارند و تمایل به شاداب بودن دارند و سرخوش و با انرژی و خوش بین هستند (کوستا  و مک کری، 1992).

پیوستار برون گرایی شامل اشخاص برونگرا (E⁺)، دوسوگرا ( E⁼) و درونگرا (E^-)، می باشد. در یک طرف پیوستار، برونگراها (E⁺)، تمایل دارند که بیشتر اوقاتشان را با برقراری ارتباط زیاد و لذت بردن از آن سپری کنند. برون گرا ها تمایل زیادی به رهبری کردن دارند، دوستانه و اجتماعی می باشند و بسیار فعال هستند. در طرف دیگر پیوستار درونگراها (E^-) هستند که از ارتباط برقرار کردن خودداری می کنند آن ها مستقل و خوددار و یک نواخت هستند و از تنها بودن لذت می برند. درمیان این پیوستار دو سوگراها (E⁼) قرار گرفته اند که هم ویژگی منزوی بودن و هم ویژگی فعال بودن دارند (هوارد و هوارد، 1995).

Mc. crae

Cost

Reactive

Responsive

Resilient

Howard & Howard

Extravert

Ambiver

Introvert

گشودگی نسبت به تجربه (O)

این عامل، بر علایق شخصی افراد تمرکز می کند یعنی علائقی که شخص جذب آن باشد و آن ها را بسیار دنبال می کند. گشودگی نسبت به تجربه، مهم ترین عنصر خلاقیت می باشد. این پیوستار شامل اشخاص کاوشگر (O⁺) میانه رو (O⁼) و نگه دارنده یا محافظه کار (o^-) می باشد.

افرادی که در عامل (O) نمرات بالایی می گیرند افراد کاوشگر هستند. آن ها معمولا جذب چیزهای نو می‌شوند. از این افراد به عنوان انسان های روشن فکر نام برده می شود. در طرف دیگر این پیوستار، محافظه کاران (O^-) قرار دارند. آن ها علائق ضعیف دارند و محیط های آشناتر را ترجیح می دهند. این افراد بیشتر از دیگران پیرو آداب و رسوم هستند و بر نظرات خود تاکید می کنند. مابین کاوشگران و محافظه کاران، میانه‌روها (O⁼) قرار دارند. این افراد ویژگی هر دو سرپیوستار را دارند یعنی هم دارای ویژگی های تازگی و نوآوری و هم دارای ویژگی کسالت و خسته کننده بودن را دارند (هوارد و هوراد، 1995).

موافقت (A) :

عامل موافقت به گرایش فرد در جهت احترام گذاشتن به دیگران اشاره دارد. این پیوستار شامل چالش گرا (A^-) مذاکره گر یا سودا گر (A^-) و سازگار (A⁺) می باشد. اشخاصی که در این عالم (A) نمره بالایی می گیرند اشخاص سازگار می گویند که احترام زیادی را برای دیگران، از جمله شریک زندگی، رهبر و رییس و افراد شاخص در جامعه قائل اند. این افراد به هماهنگی با دیگران اهمیت می دهند. حد نهایی سازگاری که نرم خویی نامیده می شود، شامل شخصیت های وابسته می باشد. در طرف دیگر این پیوستار افراد چالشگر هستند. چالشگران کسانی هستند که نمره کمی در عامل موفقیت می گیرند و بیشتر روی نیازهای خود تاکید می کنند تا نیازهای دیگران. این اشخاص بیشتر به دنبال قدرت عمل و دستیابی به آن هستند. این اشخاص را به عنوان افراد عصبانی و بی احساس می شناسند که می توانند خود شیفته، ضد اجتماعی، سلطه جو و پارانوییدی باشند که احساس خود را نسبت به دیگران از دست داده اند.

در حد میانی پیوستار موافقت، اشخاص مذاکره گر و معامله گر هستند. این افراد بر حسب اقتضای محیط از ریاست به کارمندی تغییر وضع می دهند (هوارد و هوارد 1995).

بنابراین نمره پایین در موافقت (A^-) ویژگی های خودشیفته، ضد اجتماعی و پارا نوییدی همراه بود در حالی که نمره بالا در موافقت (A⁺)، با اختلال شخصیت وابسته همراه است (کوستا و مک کری 1990، به نقل از گروسی، 1380).

وجدان گرایی © :

این عامل به آن تعداد اهداف اشاره می کند که فرد روی آن ها تمرکز دارد، پیوستار وجدان گرایی © شامل اشخاص متمرکز (C⁺)،متعادل (C^-)  و انعطاف پذیر (C^-) می باشد افرادی که در این عامل نمرات بالا می‌گیرند، افراد متمرکز، با روش هایی هدفمندانه، اهداف کلی را دنبال می کنند. اما افرادی که نمرات بالایی می گیرند، افرادی انعطاف پذیر با شیوه های مختلف هدف های جزیی بسیاری دنبال می کند. افراد متمرکز به دنبال پیشرفت های زیادی هستند (هوارد و هوارد، 1995).

نمره بالا در وجدان گرایی (C⁺)، با موفقیت شغلی و تحصیلی همراه است. نمره پایین در وجدان گرایی (C^-) ممکن است موجب شود که فرد از باریک بینی لازم، دقت و پاکیزگی زیاد و محتاط کار بودن اجتناب کند. افراد با نمره بالا در وجدان گرایی (C⁺) یا اشخاص متمرکز بسیار دقیق و خوش قول بوده و افراد قابل اطمینانی هستند. اما افراد با نمرات پایین در وجدان گرایی (C^-) با اشخاص انعطاف پذیر لزوما فاقد اصول اخلاقی نیستند، اما در به کارگیری اصول اخلاقی زیاد دقیق نبوده و در تلاششان برای رسیدن به اهدافشان بی حال هستند. مدارکی وجود دارد که این افراد بسیار لذت گرا بوده و علاقه زیادی به امور جنسب دارند (مک کری و کوستا، 1986 به نقل از گروسی، 1380).

Eplover

moderat

Preserver

Challenger

Negtiatory

Adapter

Focused

Balanced

Flezible

حل تعارض

تعارض

تعارض یک پدیده طبیعی اجتناب ناپذیر در همه حوزه ها و فعالیت های انسانی است (برهنام و همکاران 2005). تعارض در سطح کوچک بصورت عدم توافق بین دو یا چند نفر است که مانع از رسیدن افراد به اهدافشان می شود و در سطح وسیعتر بصورت جنگ آشکار درون و بین سازمانهای اجتماعی میشود (رحیم، 2002).

تعارض در روابط وقتی بروز می کند که رفتار یک شخص با توقعات شخص دیگر جور در نیاید (دیویس، ترجمه بهاری، 1382). تعارض هم بصورت مثبت و هم بصورت منفی وجود دارد که می تواند باعث روابط مثبت هم باعث اختلاف شود. نظریه پردازان کلاسیک معتقدند که تعارض ناکارآمد نا مطلوب مضر بوده و باید به حداقل برسد (ستین، هایسفاز لی اقلو، 2004).

تعارض به طور طبیعی در تمام زمینه های شغلی، تحصیلی، خانوادگی، ازدواج و در سطح فردی و جمعی روی می دهد. تعارض در روابط صمیمی امری طبیعی است و ازدواج از این قاعده مستثنی نیست زیرا تعاملات مکرر و مختلف زوجین زمینه های بیشماری را برای تعارض فراهم می کند ( لیم هونگ، 2000 به نقل از ویکس 2001).

بروز اختلاف و عدم تفاهم در خانواده امری شایع است و هیچ خانواده ای از این امر مستثنی نیست اما گاهی این اتفاقات به تعارض های شدید منجر می شود. امروزه خانواده ها درگیر انواع مختلفی از تعارضات و اختلافات شدید هستند که این اختلافات باعث عدم کارکرد خوب و سالم نهادی است که وظیفه اصلی آن ایجاد روحیه و شخصیت سالم است( حسینی، 2005).

تعریف تعارض و حل تعارض

در فرهنگ لغت فارسی تعارض به معنای معترض و مزاحم یکدیگر شدن ،با هم خلاف کردن و اختلاف داشتن است. رابینز در تعریفی می گوید : تعارض فرآیندی است که در آن شخص الف به طور عمدی می کوشد تا به گونه ای بازدارنده، سبب ناکامی شخص ب در رسیدن به علایق و اهدافش می گردد وی توضیح می دهد که در این تعریف، مفاهیم ادراک یا آگاهی، مخالفت، کمیابی و بازدارندگی نشان دهنده ماهیت تعارض هستند سایر وجوه مشترک تعریف های واژه تعارض عبارت از مخالفت، نزاع، کشمکش، پرخاشگری و آشوب است                ( فرهنگی، 1378). رحیم (2002) تعارض را یک فرایند تعاملی آشکار می داند که به صورت ناسازگاری اختلاف نظر بین افراد وجود دارد

Brahnam

Divis

Getin & Hacifazliogla

Lim hong

Weeks

Robinz

تعریف تعارض و حل تعارض

در فرهنگ لغت فارسی تعارض به معنای معترض و مزاحم یکدیگر شدن ،با هم خلاف کردن و اختلاف داشتن است. رابینز در تعریفی می گوید : تعارض فرآیندی است که در آن شخص الف به طور عمدی می کوشد تا به گونه ای بازدارنده، سبب ناکامی شخص ب در رسیدن به علایق و اهدافش می گردد وی توضیح می دهد که در این تعریف، مفاهیم ادراک یا آگاهی، مخالفت، کمیابی و بازدارندگی نشان دهنده ماهیت تعارض هستند سایر وجوه مشترک تعریف های واژه تعارض عبارت از مخالفت، نزاع، کشمکش، پرخاشگری و آشوب است                ( فرهنگی، 1378). رحیم (2002) تعارض را یک فرایند تعاملی آشکار می داند که به صورت ناسازگاری اختلاف نظر بین افراد وجود دارد.

وقتی رادیو و تلویزیون را روشن می کنیم تعارض های موجود درجهان به منزلمان وارد می شود گزارش اخبار به توصیف منازعه کارگران علیه مدیران و دولت مردان، نهادهای دولتی علیه یکدیگر، احزاب و گروهای سیاسی در قبال هم، اعتصاب آموزگاران و… می پردازد. وقتی به نشریات مراجعه می کنیم با آمار بالای اختلاف زناشویی که به طلاق ختم می شود و فاصله ای که در بسیاری از خانواده ها میان والدین و فرزندان ایجاد شده است و در شکاف بین نسل ها نامیده می شود، مواجه می شویم (پولتون، ترجمه سهرابی، 1387 ).

در مکتب بروکراسی تعارض در نتیجه خلقیات ناپسند انسانی نظیر ترسوئی، بی انضباطی، کودنی، گیجی، زیاده خواهی و… پدید می آید و در صورت اجرای دقیق قوانین و مقررات و تقسیم کار بر اساس تخصص و رعایت سایر اصول بروکراسی و تعارض پدید نخواهد آمد (میرکمالی، 1381).

استونر در تعریف خود تعارض را شرایطی می داند که در آن مسائل مورد توجه دو طرف ناسازگار و نا هماهنگ به نظر برسد، در تعریف استونر اصطلاحی به کار گرفته شده است که در شناخت تعارض کلیدی به نظر می رسد که به قرار زیر است :

شرایط : حالت، موقعیت یا وضعیتی است که الزاما به معنی رفتار نیست، تعارض می تواند بدون درگیری و نزاع و یا با جنگ و درگیری همراه باشد نزاع یا جنگ یکی از اشکال تعارض است.

مسائل مورد توجه  : به وجود جنبه های مختلفی اطلاق می شود که مورد توجه و علاقه فرد یا گروه باشد، مسئولیتی که فرد یا گروهی پذیرفته است. مجموعه ارزشها و اعتقاداتی که افراد دارند، از مسائل مورد توجه است ( لطف آبادی، 1374، به نقل مظلوم 1385).

تعارض بین فردی به عنوان، نوعی تعامل که در آن اشخاص تمایلات، دیدگاه ها و عقاید متضادی را بیان       می کنند تعریف می شود. (کلاین، پلیسنت، والتون و مارکمن، 2006)

اگر چه ممکن است تعارض با احساسات منفی مرتبط باشد و تحت برخی از شرایط به عنوان یک تردید بالقوه محسوب شود. نکته مهم این است که تعارض به عنوان یک فرصت برای ارتقای صمیمیت و بهبود روابط به شمار می آید. همچنین عدم توافق ممکن است شانس دیگری را در اختیار زوجین قرار دهد که از راهبردهای سازنده حل تعارض برای سازگاری با نیازهای یک دیگر بهره گیرند ( بارت 2004، ترجمه حقیقی و همکاران، 1390).

Robinz

Pultoon

Stovner

Kline , pleasant , whittoon & markman

Barret